500 bin sosyal konut: Avantajları, riskleri neler olacak?

ANKARA – ‘Cumhuriyet tarihinin en büyük toplumsal konut projesi’ sözleriyle duyurulan 500 bin konut, 250 bin altyapılı arsa ve 50 bin işyerini kapsayan projenin müracaatlarında birinci gün geride kaldı. Binlerce kişinin e-devlet üzerinden yaptığı müracaatların yüzde kaçının 500 TL’lik bedeli yatırıp kuraya dahil olacağı önümüzdeki günlerde netleşecek.

TOKİ tarafından bu vakte kadar hayata geçirilen başta kentsel dönüşüm projeleri olmak üzere toplu yapılaşmalar üzerine çalışmalar üreten TMMOB’a bağlı İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Kentsel Altyapı ve Yapılaşma Kurulu Lideri Erdoğan Balcıoğlu’yla konuştuk. Toplumsal konutların açığa çıkaracağı toplumsal sıkıntılardan altyapı eksikliklerine, kura sisteminin şeffaflığı tartışmalarından kelam konusu projenin mevcut inşaat kesimine tesirine kadar farklı noktalara değinen Balcığolu’na nazaran toplumsal konut projesi yeni rant alanları doğuracak.

‘KENDİ NİYETİNDEKİ İNSANLARA PAS EDİLECEĞİNDEN TASA EDİYORUZ’

Mühendis Erdoğan Balcıoğlu’na nazaran iktidarın hayata geçirmeyi taahhüt ettiği toplumsal konut projesi gerçek bir proje ama uygulama etabında bir grup soru işaretleri açığa çıkıyor. “Fransız İhtilali’nden sonra Fransa’nın yaptığı kira öder üzere konut sahibi olma problemi bugün Türkiye’de hayata geçirilmeye çalışılıyor” diyen Balcıoğlu’na nazaran birinci etapta yanıtlanması gereken sorular var.

Dar gelirli insanların konut sahibi olması için yanlışsız bir kurgu geliştirildiğini belirten Balcıoğlu kura evresine dair telaşlarını, “Kayırmaların olmayacağını kim garanti edebilir? Bu vakte kadar yapılan uygulamalar daima öyleydi. Bugün ne değişecek? Bunun garantisi kim olacak?” kelamlarıyla aktardı.

İktidarın açıkladığı toplumsal konut projesine müracaatta, kişinin eşi ve velayetleri altındaki çocukları üzerine T.C. hudutları içinde tapuda kayıtlı konutu bulunmama kaidesi aranıyor. Ay sonuna kadar sürecek müracaat sürecinde, mevcutta konut sahibi olanların ellerinden bu yapıları çıkarıp kuraya katılmalarını önleyecek bir adımın bulunmadığını hatırlatan Balcıoğlu, “Kendilerine yakın olanlar bu mühlet zarfında ellerinde konutlar varsa boşaltacaklar. ‘Konutum yok diyerek’ başvuracak. On gün içerisinde ellerinden meskenlerini bir formda çıkaracaklar ve bu toplumsal konutlardan yararlanacaklar. Biz bu konutların kendi kanısındaki insanlara pas edileceğinden kaygı ediyoruz. Hakkı olan vatandaşın temin edeceğini düşünmek bu kadar yolsuzlukla ilgili şeyleri biliyorken saflık olur” sözlerini kullandı.

‘YENİ RANT ALANLARI DOĞACAK’

TOKİ’nin şu ana kadar yaptığı 1 milyon 200 bine yakın konut bulunduğunu, hali hazırda açıklanan projenin dışında 10 milyon metrekare çapında 58 kentsel dönüşüm projesinin devam ettiğini hatırlatan Balcıoğlu’na nazaran bir başka “tehlike” rant olacak. Toplumsal konut projesinin arsa spekülasyonlarına neden olabileceğini, bunu önleyecek önlemlerin alınmadığını belirten Balcıoğlu kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Sosyal konut projeleri kentin çeperleri denilen alanlarda şekilleniyor. Kentlerin merkezlerinde bu projeleri hayata geçirecek alanlar yok. Bu nedenle yeni rant alanları doğacak. Örneğin askeriyelerin terk ettiği ya da terk etmek zorunda bırakıldığı alanlara bakalım. Ankara’da Zırhlı Birlikleri örneğin taşıdılar. Ortadan bir yol açtılar. Şimdiden bir AVM yapılmaya başlandı. Bu tıp alanları da konuta açacaklar. Plan değişikliği yapacaklar. Toplumsal donatı olarak planda ayrılmış, sıhhat alanı okul yeri üzere kamunun yapması gereken alanları özel statüde açmaya çalışacaklar.”

‘BELEDİYELER BU KADAR SÜRATLİ BİR NÜFUS HAREKETLİLİĞİNE HAZIR DEĞİL’

Sosyal konutların yapılacağı alanlarda altyapı çalışmalarının nasıl şekilleneceği de belgisiz durumda. Projeyle birlikte süratli bir nüfus artışının belirli bölgelerde ağırlaşacağını söz eden Balcıoğlu’na nazaran bu nüfusun muhtaçlıklarını karşılayacak yollar, bulvarlar, içme suyu, atık su, kanalizasyon üzere birçok başlıkta çalışmalar gerekiyor.

Sosyal konutlarda yaşayan insanların kent merkezlerine çalışmak için gideceğini, “pik saati” denilen işe gidiş ve dönüş saatlerinde ağır trafik problemlerinin açığa çıkacağını, kısa müddette yapılacak yolların yerleşen nüfusa yetmesinin mümkün olmadığını belirten Balcıoğlu, “Yolların yanında su, kanalizasyon, telekom, internet üzere meselelerin da giderilmesi gerekiyor. Belediyeler bu kadar süratli bir nüfus hareketliliğine hazır değil” dedi ve şöyle devam etti:

“21. yüzyılda gereksinim duyulan toplumsal ve kültürel aktiviteler var. Spor alanından tutun öbür yaşamsal ögelere kadar bunlar çok temel gereksinim durumunda. Bu alanlarda bu sağlanabilecek mi? Bu yapıların etrafında gettolaşmalar da açığa çıkabilir. İsimli olarak beşerler birbiriyle yaşarken niyet yapılarının aykırı düşmesi nedeniyle çatışacaklar. İnsanları nasıl ayıracaksınız? Yönetenlerin toplumdaki ayrışmayı gidermesi gerekiyor. Bu vakte kadar iktidar bu ayrışmayı körükledi. Bu yerleşmelerle bu meseleler katlanarak devam edecek.”

‘YAPILAN TOPLUMSAL KONUTLARDA ADAPTASYON OLMADI’

Mühendis Balcıoğlu’na nazaran toplumsal konutlar kültürel olarak farklılıkları açığa çıkarıp uyuşmazlıkları ve ayrışmaları yaşatabilir. Mahalle ve komşuluk bağlantılarıyla hayatlarını muhakkak noktaya getirmiş insanların apartman ömrüne uyup sağlayıp sağlayamayacağının muhakkak olmadığını, bu vakte kadar yapılan toplumsal konutlarda insanların adaptasyon sağlayamadığını belirten Balcıoğlu, bu duruma dair şunları kaydetti:

“Bu vakte kadar yapılan toplumsal konutlarda adaptasyon olmadı. Örneğin Ankara’da Dikmen Vadisi’nde gecekondusu olan hak sahiplerine bloklar yapıldı ve o beşerler yeni binalara taşındılar. Ama beşerler toplumsal geliri ve ömrü itibariyle o yaşama ahenk sağlayamadı. Satma yasağı mühletinin bitmesinin akabinde o konutları elinden çabucak çıkardılar. Konut paha kazandı, bir milyona konutu verdi, kendisi 300 bin liralık yeniden gecekondu semtinde yaşamaya başladı. Biz bunları birçok alanda gördük. İstanbul’da, Eskişehir’de, Samsun’da bu ayrışma yaşanıyor. Çocukları başka çocuklarla oynarken sorun oluyor, bir arada markete gittiğinde görüyorlar ve ayrışıyorlar. Bir müddet sonra bu uyumsuzluk buralardan taşınmayı beraberinde getiriyor.”

‘OLUMSUZLUKLAR KARŞISINDA GÖÇ HAREKETLİLİĞİ BAŞLAYACAK’

İnsanların mevcut finansal meseleler yaşadığını, toplumsal konutun bugünkü maliyetinin mevcut şartlarda uygun olduğunu belirten Balcıoğlu’na nazaran bir öteki tehlike kredilerin ödemelerinde açığa çıkacak, borç batağı da beraberinde gelecek. Toplumsal konutlarda yaşamaya başlayan insanların en sık yaşadığı sorunun “aidat” olduğunu vurgulayan Balcıoğlu, buna ait ise şu değerlendirmelerde bulundu:

“Bugün konutların ısınma ve aidat sorunlarıyla karşılaşıyoruz. Bugün aidat için bin lirayı veremeyecek durumda beşerler var. Fakat siz bu türlü bir site kurduğunuzda, site idaresi tüm masrafları karşılamak için aşikâr bir aidat belirliyor. Dar gelirliler bu konutun sahibi oldu lakin o aidatı verebilecek mi? Gaz fiyatları, elektrik fiyatları her geçen gün artıyor. Sitelerin maliyetleri, çalışanlarının yükü her geçen gün artış gösteriyor. Bütün bu aksilikler karşısında insanlarda oradan oraya göç hareketliliği başlayacak.”

‘SOSYAL KONUT İNŞAAT PİYASASINI NASIL ETKİLEYECEK?’

Sosyal konut projesinin açığa çıkardığı bir öbür soru, projenin mevcut inşaat bölümünü nasıl etkileyeceği. “Sosyal konut piyasadaki başka konutların fiyatlarını nasıl etkileyecek” sorusuyla çok sık karşılaştıklarını belirten Balcıoğlu’na nazaran piyasa birebir koşullarda yüksek meblağlarda devam edecek:

“Türkiye’de konut maliyetlerinin artışına neden olan şey temel materyaller. Önceki yılın başında hazır beton 165- 170 liraydı. Şu anda metreküpü bin küsür lira. Betoncuya, “Bunu yarıya çek” diyebilir misiniz? Enflasyon ve akaryakıt maliyetlerinin düşmesi lazım. Piyasadaki inşaat materyali satanları polisiye önlemlerle fiyatlarını aşağıya çekme imkânınız yok. O vakit konut maliyetleri düşmeyecektir. Toplumsal konut projelerinde TOKİ’den ihale alan müteahhitler belirli. Toplumsal konutla birlikte öbür yapıp satan müteahhitler bir orta duraklama devrine girecektir. ‘Millet toplumsal konuta gidiyor. Ben bu daireleri bu fiyatlara satamam’ diyerek bekleme sürecine girecektir. Bu gereçleri daha ucuza nasıl mal edebilirimi düşünecektir. Bakacak ki piyasada aldığı gereçlerde aman aman bir fiyat düşmesi yok, ‘O vakit yapacak bir şeyim yok’ diyerek fiyatı artıracaktır. Piyasa tıpkı kaidelerde, yüksek fiyatlarda devam edecektir.”

‘PROJE TAMAMLANMAZ MI’ KAYGISI

İktidarın toplumsal konut projesi seçim öncesi bir atak olarak değerlendirildi. Projeye dahil olan insanların, “Acaba iktidar değişir de projem tamamlanmaz mı” üzere bir telaşa girmemeleri gerektiğini söyleyen Balcıoğlu, iktidar değişikliği durumu kelam konusu olduğunda da projelerin devam edeceğini düşündüğünü belirterek şöyle konuştu:

“Diyelim ki seçim oldu ve bu idare değişti. Gelen idarenin bunun bilakis davranma ihtimali yok. Devlette devamlılık mantığı temeldir. Örneğin ‘Altılı Masa’ iktidara geldi diyelim. ‘Biz bunu beğenmiyoruz’ demesi büyük bir infial yaratır. O nedenle de bunu demezler. Toplumsal konutların eşit dağıtımı noktasında revizyona gidebilirler. ‘İktidar değişti ne olacak benim halim’ demeye gerek olduğunu düşünmüyorum. Bu türlü büyük bir hamleyi hiçbir siyasi parti girmez. Bu projelerden yararlananların diğer bir iktidar gelirse proje tamamlanır mı korkusu duymaması gerekir.”