Her meslekte olduğu üzere çiçekçilik de bazen bir aile mirası üzere yeni nesile aktarılıyor. Antalyalı çiçekçi bir ailenin oğlu olan Çiçek Dizayncısı Zeynel Özmen, bu aile mesleğini çok daha ileriye taşıyor. Ezber bozan dizaynlarıyla bazen en özel günlerin, şık davetlerin sofralarını süslüyor bazen taptaze mevsim çiçeklerini bir moda defilesinde modellerin saçlarına konduruyor. Marginal Flower’ın kurucusu Zeynel Özmen ile bu mesleğe nasıl adım attığını, çiçekçilik dalının abc’sini konuştuk.
– Türkiye’de çiçekçilik öyküsü bir aile mesleği olarak mı başlıyor?
Türk çiçek kesiminin tarihine baktığımızda, hem üreticilerin hem de çiçekçiliğin mutlaka bir aile mesleği olduğunu söyleyebiliriz. Merhum Atatürk’ün Sabuncakis ailesini Yunanistan’dan Pera’ya davet etmesi ve burada birinci çiçek dükkânının açılması, Rumlar tarafından olmuştur. Akabinde Ermeni ve Musevi vatandaşlarımız yüklü olarak Pera bölgesinde çiçekçi dükkânlarını açmışlar. Bu süratle ilerliyor, çiçekçilerin sayısı çoğalıyor.
– Türkler bu bölüme nasıl dahil oluyor?
O devirde Sivas, Erzincan ve Antalya’dan gelen büyüklerimiz de onların yanında çırak olarak çiçekçilik dalına adım atmışlar. Bir kısmı da Çiçek Pasajı’nın içinde yahut önünde kiraz ağaçlarından yapılmış olan sepetler içerisinde perakende olarak o devrin halkına çiçek satarak bu bölüme dahil olmuşlar. İşi öğrendikçe ve biraz da para kazandıkça iki-üç kafadar yahut hemşehri bir ortaya gelip yeniden Pera bölgesinde o birinci dükkânın etrafında yeni bir dükkân açmaya başlıyorlar. Aslında bütün bölümlerde bu türlü olmakla birlikte bilhassa bizim bölümümüzde akrabalık yaygın. O periyotlarda Sivas, Erzincan ve Antalya’dan gelen bir büyüğümüz köyünde iş arayanlara, “Ben çiçekçiye girdim, siz de gelin burada elemana muhtaçlık var” dedikçe kalabalıklaşıyorlar. Elmadağ, Harbiye, Nişantaşı derken çiçekçilik İstanbul’un türlü semtlerine yayılıyor. Son on yıla kadar da bu gelenek devam ediyordu. Bu dalda bahsettiğim bu üç vilayet hayli tartıda ve kelam sahibiydi.
ÇİÇEKLERİN İÇİNDE MESAİ
– Siz de çiçekçilikle uğraşan bir aileden geldiğiniz için bu mesleğe bir manada ‘zorunlu’ giriş mi yaptınız?
Önceki nesiller, dedelerimiz aslında çiçekçiydi. Ben de çiçeklerin içinde büyüdüm. İktisat fakültesindeki birinci yılımda o periyot bu bölümün en büyük seralarından birinde Veliağagil Süs Bitkileri’nde muhasebeci olarak işe başlamıştım. Muhasebecilik yaparken çiçeklerin bitkilerin Latince isimleri, bakımları üzere bilgilerin hepsini öğrenmiştim. Hasebiyle literatür olarak önemli bir birikime sahip oldum. Muhasebe departmanı seranın içerisindeydi zati o atmosferi soluyordum. Birkaç yıl muhasebecilik yaptıktan sonra pazarlamacı olmaya karar verdim. Bir kamyonet ve yanımda bir yardımcıyla Nişantaşı, Etiler, Bebek üzere İstanbul’un beğenilen semtlerine ve çiçekçiliğin bir sanat olarak icra edildiği bölgelere satış yapmaya başladım.
– İstanbul’da o devir çiçekçilik ismine pek çok şeye hakimdiniz öyleyse?
Pazarlama vesilesiyle o periyot İstanbul’un en yeterli çiçekçi dükkânlarına girip çıkma imkânım oldu, onlarla tanıştım, onların tedarikçisi oldum. Onlara yeterli hizmet vermeye çalıştım. Beni tanıdılar ve sevdiler. Ben de o dükkânlara girdiğim vakit oradaki eski tabirle “ustaların” yeni ismiyle “designer”ların yaptıkları dizaynlara dikkat ediyordum. Hasebiyle İstanbul’un en düzgün dükkânlarından edindiğim bu görsel hafıza, beni çok besledi. Her zamanın efsane ustaları vardır, onlardan çok şey öğrendim. Bu esnada dizayna ilgim oluşmaya başladı, olağan fıtratımda da varmış.
– Bu sırada hala kendi markanızı kurmadınız lakin?
Hayır. VSB’den ayrıldıktan sonra önemli bir teklif aldım ve “Flora Holland” dediğimiz dünyada çiçek sanayisinin merkezi olan mezatta işletmesi olan ve Türkiye’de yatırım yapmak isteyen biri vardı. Bu işin pazarlamasını yapacak birine muhtaçlıkları vardı. 96-97 yıllarında Hollanda’ya birinci gidişim bu vesileyle oldu. FloraHolland ile birinci defa karşılaştığımda büyük bir şok yaşadım. Deniz düzeyinden 6 metre aşağıda, balçık içerisinde, Konya kadar bir ülkede 110 yıl evvel başlayan kıssa ve devasa bir tesis… Çok etkilendim ve Türkiye’de bu işin maalesef çok geride olduğunu mukayese etme fırsatım oldu. Hollanda’dan döndüğümde bir buçuk iki yıl boyunca tahminen de birinci kere havayoluyla nizamlı aralıklarla Türkiye’ye kesme çiçek ithalatı yaptık.
TURİST KILIĞINDA TOHUM KAŞİFİ
– FloraHolland’da yetiştirilen çiçeklerin tohumları da oraya mı ilişkin?
Botanikte ve tohumda İsrailliler bir numaradır. FloraHolland’ın da kayda paha ortakları İsraillilerden oluşur. FloraHolland’da çalışan botanikçiler endemik bitkilerin izinde tüm dünyayı dolaşır ve tohum toplarlar. Türkiye, endemik bitkiler açısından epey güçlü, o denli ki dünyada yalnızca bizim floramızda olan endemik bitkiler var. Bilhassa Akdeniz ve Karadeniz’de… Geçmişte sırt çantasını alıp turist kılığında gezen botanikçiler, bu yerlerden topladıkları çiçekleri laboratuvarlarda incelemişler. O tohumların genleriyle oynayarak, daha stabil ortamlarda kendi anavatanının dışında üretimini sağlamışlar. Münasebetiyle siz dünyanın neresinde kendi anavatanında yetişen hangi bitkiyi görüyorsanız görün %99’una yakını üretiliyor.
– Siz bölüme girdiğinizde çeşitlilik nasıldı?
Sektöre girdiğim 1990 yılında tahminen yüz çeşit salon bitkisi varsa şu an binlerce çeşidi var. Kesme çiçekte de birebir biçimde. Tekrar 1997’den beri daima Hollanda, Kolombiya ve Kenya üzere ülkelere seyahatlerim oldu. Gittiğimiz her fuarda daima yeni çiçek çeşitleriyle yeni varyetelerle karşılaşıyoruz. Bu bahiste çok önemli bir gayretleri var. Hollanda çok verimli bir toprağa sahip fakat kâfi alanları yok. Onlar da başta Kenya olmak üzere pek çok ülkede, ucuz iş gücü ile bu topraklarda işletmeler kurmuşlar.
– O yıllarda Türkiye’de üretim nasıldı?
Türkiye’de benim bu işe başladığım yıllarda ufak tefek üreticiler vardı. Ne yazık ki tam profesyoneller yoktu. Çiçekçi sayısı azdı, üretim de genel olarak Adalar’da Kilyos’ta ve Yalova’da yapılıyordu. Burada da belirli tipler; gül, lilyum, kasımpatı, glayör, starliçe vardı. Naylon seralar ısıtmanın sobayla yapıldığı yerler… Yurt dışına her çıktığımda bu dalda yeniliklerle karşılaşıyordum ne yazık bizde durum pek iç açıcı değildi.
– Tekrar de 1998 yılında “Marginal Flower”ı kurmaya karar verdiniz…
İthalat serüveni bittiğinde bir gecede Marginal Flower’ı kurmaya karar verdim. Çok kısıtlı bir sermayeyle birinci mağazamızı Teşvikiye Nişantaşı’nda açtık. Maksadımız büyüktü. Müşterilerimiz iş dünyasından olacağı için Türkiye’nin en büyük holding işverenlerinin asistanlarından randevu alarak, onlara sunum yaparak Marginal’i tanıtmaya çalıştık. Gerek büyük ustaları izlemiş olmam gerek 1996’dan beri yaptığım yurt dışı seyahatleri sayesinde görsel manada beslenmiştim. Markamızın ismi üzere marjinal, ezber bozan dizaynlar yapmaya başlamıştık. O vakit işverenler etkinliklere, düğünlere katıldıkları vakit sizin çiçekleriniz orada görülüyor, fark ediliyordu. Münasebetiyle Marginal, iki yılda İstanbul’un gündemine oturdu ve İstanbul’un büyük çiçekçilerinden müşteriler bize gerçek kaymaya başladı. Çok kısa bir müddet içerisinde hepimizin isimlerini bildiği büyük holdingler, işverenler ve sanatkarlar Marginal ile çalışmaya başladılar. Çiçekler bana kestirim edemeyeceğim kapılar açtı. Hiç iddia edemeyeceğim bölümlere dahil oldum, çok farklı beşerlerle tanıştım. Her konuta, her işletmeye girip çıktım.
– Pekala kullandığınız çiçeklerde ithal ve yerli olarak nasıl bir oran vardı?
Bizi tatmin eden yerli çiçeklere tartı verdik diyebilirim. O periyotta kaliteli üretim yapan birkaç çiçekçi vardı. Çiçekleri oralardan ve olağan ki İstanbul’daki mezatlardan temin ediyorduk. Lakin olağan ki ithal eserler de kullanmak durumundasınız zira örnek veriyorum; merhum Ayhan Şahenk’le ya da merhum Asım Kocabıyık’la çalışıyorsunuz bu bireyler eşlerine çiçek gönderiyorlar. Şayet kırmızı gül gönderilecekse ve devirde yeterli yetiştirilmiş bir yerli gül yoksa o müşteriyi mutlu etmek ve sizinle çalışmaya devam etmesini sağlamak için mevsimin en düzgünü olan ithal çiçeği tercih etmek durumundasınız.
Tasarımcı yanlarını kaybettiler
– İnternette çiçek siparişi verilebilecek yüzlerce site var. Kimileri daha titiz çalışırken kimileri suratı sebebiyle tercih ediliyor. Mahallî çiçekçilerin, bu internet siteleri karşısında tercih edilme talihi nedir?
Şu anda çiçek en fazla internet üzerinden satılıyor. Bu çeşit tertiplerde çiçekçiler ismine bir ekip aksilikler var. Öncelikle siz o sisteme dahil oluyorsunuz ama sistem sizin kârınızdan ve karınızdan çok önemli bir yüzde alıyor. Bu markalar birinci kurulduğu vakit çiçekçileri arayarak, “Biz şöyle bir yer kurduk, bize dahill olmak ister misiniz?” teklifini götürdüler. Bu teklife işi gücü yeterli çiçekçilerin hiç biri tevessül etmedi. Bilinmeyen, ekstra kar isteyen dükkânlar bu sisteme dahil oldular ve süratle sayıları arttı. Bu platformlardan birine dahil olduğunuz vakit birkaç gün içerisinde rahatlıkla çiçek tasarlayabilirsiniz. Bir vazonuz var, içerisine çiçek süngeri yerleştiriyor ve elinizde kaç çiçek varsa zati onların sayısı muhakkak, onları bitişik nizam diziyorsunuz ve bitiyor. Bu büsbütün ticari bir tasarım ve aslında bu sisteme dahil olan işletmeler, bir mühlet sonra bildiklerini unuttular. Dizayncı yanlarını kaybettiler. Materyalde kalite aramayı geride bıraktılar. Bu çiçeklerin taşınma şartları da motorların gerisinde açık sepet, 80 km hızla bu sıcakta yahut soğukta taşınan buketler var. Bu seyahatlerden sonra o çiçeklerin uzun ömürlü ve sağlıklı olması imkânsız. Bu platformlarda şöyle değişiklikler de var; bir bonsainin yanına bir kaktüs ya da bir kaktüsün yanına bir orkide koyup bir plant arajman yapılabiliyor. Bu bitkilerin yan yana yaşaması imkânsız. Bu usul işleri hem trajikomik buluyor hem de müşteri için üzülüyorum.
Son moda kuru çiçek
– Son yıllarda kurutulmuş çiçekleri çok sık görür olduk. Moda oldu diyebilir miyiz?
Kesinlikle. Ben Akseki, Cevizliliyim. Çocukluğumdan beri köyüme gidip geliyorum. Kuru çiçeğin Türkiye’deki mucidi merhum Âşık Hasan Amcamızdır. Toroslardan topladığı kuru çiçekleri getirip İstanbul’da Çiçek Pasajı’nın önünde satarken Vitali Hakko ile yolları kesişir. Vitali Hakko, Türkiye’de modanın devi bir isim. İstiklal’deki mağazalarının en üst katında bir kuru çiçek atölyeleri vardı. Âşık Hasan’dan aldığı kuru çiçekleri de grup yakalarında ve şapkalarda kullanmıştır. Âşık Hasan’ın akabinde köydeki bir sonraki nesil da yeniden Beyoğlu’nda kuru çiçeği eserlerinin ortasına kattı. Genç nesilde ise kuru çiçeği yine kullanan isim nacizane biziz. Birtakım çiçekler geçmişte yalnızca Toroslar’da yetişirken artık bunları da Hollanda’da yetiştirebiliyorlar. Kurutma formülleri, boya çeşitleri arttı. Aslında kuru çiçek her devir vardı, fakat şu an tavan yaptı diyebiliriz. Aranjmanlarda, mesken dekorasyonunda görürken artık gelin buketlerinde bile yerine aldı. Pampası on sene evvel sadece Roman sokak çiçekçileri satardı. Pampası Türkiye’de dizayncı olarak birinci kullanan benim. Şu an pampas, birçok konutun dekorasyonuna, davet ve aktiflik süslemelerine dahil olmuş durumda.