Fatsa ilçesine bağlı Bolaman Mahallesi’nde bulunan ve 1968 yılında yapılan Laleli Merkez Camii’nin temeli kazıldığı esnada bir taş bulundu. O periyot vatandaşlar, taşın üzerinde yazılar olduğu için şüphelendi. Gerekli görüşmeleri sağlayan vatandaşlar bir sonuç alamayınca, yapısı düzgün olduğu için taşı caminin bahçesine yerleştirerek, oturak olarak kullanmaya karar verdi.
Vatandaşlar, ehemmiyetini ve manasını bilmeden 1970’li yıllardan bu yana oturak olarak kullandıkları taşın üzerinde oturup dinlendi, cemaat ve konuklar burada yıllarca sohbet etti. Fakat mahalle sakinlerinden olan, Fatsa Cahit Zarifoğlu Anadolu Lisesi’nde misyonlu Edebiyat öğretmeni Aydın Bal, taşın üzerindeki yazıları yıllar sonra yine fark edince, Fatsa Belediyesi Kültür ve Toplumsal İşler Müdürü Cevat Erbil’e haber verdi.
Bunun üzerine Ordu Üniversitesi’nden akademisyenlerin de iştirakiyle yapılan birinci incelemelerin akabinde, eski Helen ve Latin epigrafyası uzmanı, Marmara Üniversitesi Tarih Kısmı’ndan Prof. Dr. Hüseyin Sami Öztürk tarafından da Latince metnin çevirisi yapıldı. Böylelikle yapıtın niteliği anlaşıldı.
GEÇMİŞİ YAKLAŞIK 1800 YIL ÖNCESİNE DAYANIYOR
Roma İmparatorluğu Dönemi’ne ilişkin olan ve milattan sonra 239 yılında yapıldığı varsayım edilen Latince mil taşının üzerinde, İmparator III. Gordianus’un ismi ve unvanları yer alıyor. Taşın üzerinde ayrıyeten, III. Gordianus’un yolu yenilettiği ve yazıtın sonunda da ikinci mil ibaresi yer alıyor. Bu ibare taşın Roma Dönemi’ndeki yolun başlangıcından yaklaşık 3 kilometre uzaklıktaki bir uzaklığa yerleştirildiğini gösteriyor.
“GÜZERGAHLARI GÖSTEREN VE BİREBİR VAKİTTE İMPARATORU ONURLANDIRAN DİKİLİ TAŞLAR”
Ordu Üniversitesi Sanat Tarihi Kısmı Erken Hıristiyan ve Bizans Sanatları Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olan Doç. Dr. Seçkin Evcim, bulunan taşın kıymetli bir eser olduğunu ve Karadeniz Bölgesi’nde örneklerini bulmanın güç olduğunu lisana getirdi. İncelemelerinin akabinde taşın, Roma İmparatoru 3’üncü Gordianus Devrine ilişkin bir mil taşı olduğunu anladıklarını aktaran Evcim, “Taş, milattan sonra 239 yıllarına ilişkin. Mil taşı, bilhassa Roma Dönemi’nde 2 ve 3’üncü yüzyıllarda çok yaygın olarak Roma İmparatorluğu’nun bütün topraklarına dikilmiş, yolları ve güzergahları gösteren ve birebir vakitte yolu yaptıran yahut onartan imparatoru da onurlandıran dikili taşlardır. Anadolu’da bunlarla ilgili geniş çaplı çalışmalar yapılmıştır. Biz de çabucak evvelki yapılan çalışmalara baktık ve bu taşın daha evvel yayınlanmadığını belirledik” dedi.
“TAŞIN BULUNMASI İÇİN ÇOK GÜÇ BİR COĞRAFYA”
Doç. Dr. Seçkin Evcim, “Burada imparatorun, buradan geçen Roma yolunu yenilettiği ile ilgili bir bilgiye yer verilmiş ve ikinci mile ilişkin olduğu belirtilmiş ki bu da Bolaman ve Yalıköy kıyılarına denk gelen bir uzaklık. Yani Laleli Mahallesi’nden geçen yol Bolaman kıyısından İç Anadolu’ya gerçek deva eden Roma yollarının çabucak başlangıcında yer alıyordu. Bu açıdan bölgenin Roma Dönemi’ndeki güzergahlarının belirlenmesi ve bu devrin tarihi hakkında bilgi vermesi açısından kıymetli bir yazıt, bir de bölge sahiden bu tip yapıtların bulunması çok sıkıntı bir coğrafyaya sahip. O açıdan bunu tespit edebilmek bizim için çok değerli oldu. Bu formda Fatsa’nın kültür tarihine de kıymetli bir eser kazandırılmış oldu” diye konuştu.
Bölgede yeniden bu tıp taşların bulunabileceğini fakat coğrafik zorluklardan ötürü tespitinin sıkıntı olabileceğini kaydeden Evcim, insanların bu cins hususta hassas olmaları gerektiğini aktardı. Bu tip yapıtların bulunmasını sağlayan yüzey araştırmalarına verilen dayanağın değerine değinen Evcim, Fatsa Belediye Başkanı İbrahim Etem Kibar’a takviyelerinden ötürü teşekkür etti.
“TAŞIN BU KADAR ESKİ BİR GEÇMİŞİ OLDUĞUNU BİLMİYORDUK LAKİN ŞÜPHELİYDİK”
Mahalle sakinlerinden İsmail Yıldız, cami bahçesindeki alanı çay içtikleri ve sohbet ettikleri bir yer olarak, mil taşını ise oturmak için kullandıklarını belirterek, “Bunun tarihi manası bilmiyorduk ancak şüphelendiğimiz için birkaç defa görüşmeler yaptık. Bize tarihinden kimse bahsetmedi. 1968 yılından bu yana taş burada” sözlerine yer verdi.
“YAZIYI OKUYUP KİMSE BİZİ AYDINLATMADI, BİZ DE OTURAK OLARAK KULLANDIK”
Caminin üretiminden da çalışan ve o günden bu yana cemaatinden olan Mahmut Türkmen, “Bu taş cami temeli yapıldığı esnada çıktı, bu yazıyı fark ettik, görüşmeler yaptık fakat sonuç alamadık. Bu taşın geçmişinden kimse bahsetmedi. Biz de bunu oturak taşı olarak kullandık. Burada sohbet etmek ve gelen konukları ağırlamak için kullandık. Oturduk fakat biz bunun bu halde tarihi bir taş olduğunu bilmiyorduk. Yazıyı okuyup da kimse bizi aydınlatmadı” biçiminde konuştu.
“KIYMETİNİ BİLEMEMİŞİZ”
Mahalle sakinlerinden İsmail Zirve ise, “Yıllarca oturak olarak kullandık ancak artık götürülecek, üzülüyorum. Bu türlü bir eser elimizden gidiyor ancak biz değerini bilememişiz” dedi.
Gerekli incelemeler ve görüşmelerin akabinde taş, belediye takımları ve görevlilerin yardımıyla cami bahçesindeki yerinden alınarak, sergilenmek üzere Ordu Müze Müdürlüğü’ne götürüldü.