“Afife olmak cesaret etmek demek”

Efnan Atmaca –Bu dönemin en beklenen oyunuydu “Afife”. Seyircinin sabırsızlığını düşünüp erkenden açtı perdesini. Afife rolünde Demet Evgar’ın devleştiği sahnede Tilbe Saran, Necip Memili, Bora Akkaş farklı karakterlere bürünüp eşsiz bir tiyatro kainatı yarattılar. İdil Sivritepe, Bedir Bedir, Orkuncan İzan, Bilge Çınar, Hikayesi Okur, Basma Seiba, Ekremcan Arslandağ ve Atılgan Gümüş’ü de alkışlamadan geçmeyelim. Afife’nin Türk bayanı için yaktığı ateşin ışığında tiyatroya emek veren tüm kahramanları andılar oyunda. Afife Jale’yi neyi başardığını, neden bir fedai olduğunu bir tiyatro kumpanyası içinde kutsanan heves ve zorluklara karşı verilen çabayla anlattılar sahnede. Selin Cankı Ceylan’ın metnini kaleme aldığı oyunun yönetmeni ise Serdar Biliş. Biliş’le hem oyunu hem de Afife Jale’yi konuştuk.

■Afife’yi sahneye taşımak sizin için ne tabir ediyor?

Olimpos dağlarından ateşi çalarak insanlara ikram eden Prometheus gibi Afife de hayalini, dileğini, hareketini kendisine yasak olan bahçeye uzatmış ve Muhsin Ertuğrul’un dediği üzere ebedi bir uykuya daldığı zannolunan Afife, Türk kadınlığı ortasından büyük ruhlu biri olarak çıkarak tiyatroya intisap ederek köleleşmiş eski taassubu defaten parçalamıştır.
Afife olmak cüret etmek demek. Bu kıssa benim için ötekisi olduğun bir dünyaya girmek istemenin uğraşını, hırsını, burukluğunu anlatır. Sana çizilen sona razı gelmeyerek inatla var olmaya çalışmayı anlatır. Afife olmak, içinde taşıdığın mücevher ışıldasın diye kapkara yollara girmeyi ve sevilmemeyi göze almayı anlatır. Hayalimdeki Afife sonradan altı çizilen mağdur ve kurban kişilikten çok daha dikenli, çok daha oyunbozan, çok daha devrimci bir bayandır.
Günümüzde ne yazık ki gişe gelirleri ve fahiş maliyetler denklemine sıkışmış bir özel tiyatrolar gerçeği var. “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” ile “Afife” bu ticari denklemin beklenti sonlarını zorlayan, ezber bozan işler oldular. Bu, seyahatimde da bana yürek veren bir gelişme.

■Hayalle gerçeğin iç içe geçtiği bir uyarlamayı tercih ediyorsunuz. Var olmaya çalışan bir bayan ile yarına kalmaya çabalarken yine korkmayan bir tiyatro…

Bu uzun seyahatin daha en başında bunun ‘afife olmak’ ile ilgili bir öykü olması konusunda nettik. Var olan bilgiler ışığında ayrıntılı bir biyografik çalışmanın yapılamayacağı gerçeği bir yana, bu yolun Afife’nin gencecik bir bayan olarak başardığı şeyden çok trajik sonuna odaklanma riski de vardı. Hâlbuki biz onun diyonizyak gücünü ve yılmaz varoluşunu kutlamak ve ondan aldığımız ilhamı tiyatro salonunu dolduran insanlara yaymak istedik. O yok olmayı değil var olmayı seçmiş bir ruh. Aşkla bağlandığı tiyatro sahnesi de elbette oyunun orta yerinde olmalıydı. Elbette tiyatro sahnesinin o dönemki ustalarını selamlamamak olmazdı, ki maalesef bizler o Ermeni ustaların isimlerini bilmiyor, hatırlamıyor ve yaşatamıyoruz. Hepsine buradan da selam göndermiş olalım. Baş döndürücü bir devir: Cihan harbi, işgal altında İstanbul, istiklal idealleri, kıpır kıpır payitaht sokakları… Bütün bu tarihî ve sosyolojik art plan kıssaya zenginlik kılan ve derinleştiren ögeler.

“Manevi kaynağı deliliğimiz maddi kaynağı ise ekseriyetle ikna”

■Sahnede kurduğunuz cihan pek çok tiyatro beşerinin hayali üzere. Çok değerli oyuncuları bir ortaya getiriyorsunuz. Dekoruyla, kostümüyle, ışığıyla, multimedyasıyla yesyeni bir dünya kuruyorsunuz. Pekala siz bu kainatı kurmayı ve hem maddi hem manevi takviyesi almayı nasıl sağlıyorsunuz?

Tiyatro bir takım işi. Bir ressam üzere, bir romancı üzere köşenize çekilip yapabildiğiniz bir şey değil, ki ben bazan ah keşke diyorum, doğal latife bir yana, kıssanın başına toplanmış onca yaratıcı enerjiyi bir potada eritmek de işte direktörün işi. Ancak tiyatronun büyüsü o gruptur. Bir minik an sahnede su üzere aksın diye saatlerce prova edilir, hesaplar yapılır, tahliller bulunur. Bu zahmetli çalışmanın manevi kaynağı deliliğimiz, maddi kaynağı ise çoklukla ikna, ikna ve yeniden ikna üzerine konseyi. Tiyatronun ve sanatın bir toplumun ruh sıhhati ve gelişmesi için elzem bir şey olduğunu kavradığımızda sanatkarlarımızı da tahminen bu kadar ikna cinslerine mecbur etmemiş oluruz. Ödeneklerin merkezi ve lokal yönetim makamlarınca kendilerine yontulduğu, özel bölümde ise sanata takviyenin reklam çalışması ile iç içe geçtiği bir dünyada dengeyi tutturmanın kolay olduğunu söyleyemem.

Demet Evgar: “Bütün duvar üstüne çökmüş Afife’nin”

Demet Evgar’a Milliyet Sanat’ın eylül sayısında Asu Maro’yla yaptığı söyleşide “Size ne hissettiriyor Afife’nin uğraşı?” sorusunu “Sanki bir duvar var, o duvarın gerisindeki dünya da sana ilişkin ve bir delik açıp o delikten dışarı çıkarken bütün duvar üstüne çökmüş Afife’nin. Üzerine basan geçmiş. O tuğlaların altında kalmış bir imge geliyor gözümün önüne Afife Jale deyince. 10 yıllarca bilinmemiş bile fakat o deliği o açmış. Ancak altında da kalmış duvarın. O sarhoşluk, o ağrıları… Muhtemelen çok kuvvetli bir migreni var, tahminen beyninde bir tümör, bir sürü şey olabilir, sokakta kalıyor, dayak yiyor, başına darbe alıyor. İlaç yok, bir şey yok. Morfinle ağrısını geçirince de morfinman oluyor. Sonradan ‘Onu kurtaralım, o birinciydi,’ denilebilecek bir durum da yaşanmıyor. Cumhuriyet yeni ilan edilmiş o devir, Atatürk’le bir ortaya hiç gelmemeleri çok enteresan aslında. Onun yanına getiremezler zira yeni kurulmuş, taze, bebek bir ülkede morfinman bir bayanı öne çıkaramazsın” diye cevaplıyor.