Altı soruda EYT düzenlemesi: Kasada yeterli para var mı?

Pelin Ünker

Emeklilikte yaşa takılanların (EYT) 23 yıldır süren mağduriyetlerinin giderilmesi için yapılacak düzenlemede sona yaklaşıldı.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, Çarşamba günü yaptığı açıklamada Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun dijital ortamda olmayan evrakların kayıt çalışmalarını tamamladığını söyledi. Altyapıyı oluşturduklarını belirten Alım, “İstifade edecek insanların tamamını kapsayacak bir düzenleme yapılacak” tabirini kullandı.

Haziran ayı prestijiyle EYT düzenlemesine tabi olacak 8 Eylül 1999 öncesi prim günü ve sigortalılık müddetini tamamlamış 1,5 milyon kişinin olduğu iddia ediliyor. Bu sayının Ocak 2023’te ise 1,7-1,8 milyon bireye yükselmesi bekleniyor.

Peki EYT’liler tam olarak ne istiyor? Sorunun tahlile kavuşturulmasının bütçeye maliyeti ne olacak? Kasada bunun için gereğince kaynak var mı? İşte altı soruda EYT tartışması:

Bütçeye maliyeti ne olacak?

DW Türkçe’ye konuşan Toplumsal Güvenlik uzmanı Özgür Erdursun, “Ocak ayından itibaren 1,5 milyon kişi emekli olsa, yaklaşık 8,5 milyar Türk Lirası (TL) üzere aylık bir maliyeti, yıllıkta 100 milyar TL üzere bir maliyeti olur” diyor.

Türkiye’de ortalama emekli aylığının 4 bin 600 TL olduğunu, Ocak ayında devlet memurları, SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı emeklilerine yüzde 17 üzere bir enflasyon farkı verileceğinin kestirim edildiğini söz eden Erdursun, ortalama emekli aylığının 5 bin 400-5 bin 500 TL civarına yükseleceğini söylüyor.

Bir yılda 400 bin kişinin EYT düzenlemesi çıkmasa dahi emekli olduğunu lisana getiren Erdursun, bu nedenle gerçek maliyete 1 milyon kişi üstünden bakılması gerektiğini vurguluyor.

Kasada gereğince para var mı?

Asgari fiyata yüzde 50 civarında artırım beklendiğini hatırlatan Erdursun, “Türkiye’de özel bölümde 19 milyon çalışan var. Bu 19 milyon çalışanın aylıklarına yüzde 50’ye yakın artırım yapılması demek, birebir vakitte devletin özel kesim çalışanları üzerinden almış oldukları vergi ve sigorta primlerinin de yüzde 50’si artması demek” diyor ve ekliyor: “Bu da devletin çalışanlar üzerinden alacağı sigorta primi ve verginin yaklaşık olarak aylık 28 milyar TL artacağı manasına geliyor.”

Erdursun’un verdiği bilgiye nazaran yaklaşık 13 milyon emeklinin de aylığı yüzde 17 oranında arttığında devletin aylık masrafı 10 milyar artmış olacak. Birebir periyotta sigorta primi ve vergi üzerinden devletin gelirinin 28 milyar arttığı düşünüldüğünde devletin aylık gelir-gider farkı 18 milyar TL’yi bulacak. Özgür Erdursun, bu 18 milyar TL’nin 8,5 milyarı EYT’lilere verilse kasada tekrar 10 milyar liraya yakın paranın kalacağını vurguluyor.

Diğer yandan artan maaşların harcamalara yansıyacağını, dolaylı vergi gelirlerinin de artacağını tabir eden Erdursun, “Aslında kendi kendini amorti eden bir sistem var. Kaldı ki bu bedavaya dağıtılan bir para da değil. EYT’lilerin maliyeti diyoruz lakin EYT’liler zati yıllarca çalışmış, primlerini yatırmış, vergilerini ödemişler. Bedavaya bir şey isteyen bireyler değiller ki” diye konuşuyor.

Mağduriyet neden kaynaklanıyor?

Türkiye’de prim gününü doldurmasına karşın emekli olamayan vatandaşlar, uzun yıllardır mağduriyetlerinin giderilmesini bekliyor.

17 Ağustos 1999 zelzelesinin çabucak akabinde yapılan toplumsal güvenlik ıslahatı, Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) denilen binlerce çalışanın mağduriyetine yol açtı. IMF ile stand-by muahedesi yapan DSP-MHP-ANAP hükümeti tarafından 8 Eylül 1999’da çıkarılan 4447 No’lu yasa, geriye dönük olarak işletildi ve bu tarihten evvel sigortalı olanlara da uygulandı. Binlerce kişi, işe başladığı tarihe nazaran tüm kuralları yerine getirse de yaşı beklediği için emekli olamadı.

Sorun 1999’dan bu yana aralıklarla gündeme geldi ancak bir tahlile kavuşmadı. Yaşa takılan çalışanlar 28 Şubat 2014’te EYT Derneği’ni kurdu. Küme, Türkiye’nin 22 vilayetinde dernekleşerek federasyon haline geldi. Ankara, İzmir, İstanbul, Bursa ve Kayseri’de geniş iştirakli mitingler düzenledi.

EYT’liler ne talep ediyor?

DW Türkçe’ye konuşan EYT Federasyonu Genel Lider Yardımcısı Mustafa Avcı, milyonlarca işçi için artık bir dönüm noktasına gelindiğini vurgulayarak “23 yıllık mağduriyette bugün bir tahlil basamağına gelinmiş olması EYT federasyonumuzun ortaya koymuş olduğu kararlı bir duruşun göstergesidir” diyor.

Ancak federasyon olarak siyasi irade tarafından tahlil masasına çağrılmadıklarını söyleyen Avcı, bunun gerçek hak sahipleri tarafından kabul edilmeyecek bir yaklaşım olarak görüldüğünü belirtiyor. “EYT federasyonu olarak 23 yıllık mağduriyeti görmezden gelen tahlile katkı sunmayan yanımızda olmayan her türlü siyasi iradeye muhalifiz” diyen Avcı, “Bizler davaya başladığımız birinci günden itibaren bu yolda emek vermiş tüm dava arkadaşlarımızla birlikte ‘EYT haktır tahlil tektir’ niyetimizden hiçbir vakit ödün vermedik, vermeyeceğiz. Bizlere sunulması beklenen yaş yahut prim odaklı kurallı tahlil tekliflerini katiyen kabul etmiyoruz. Hiçbir pazarlık içinde olmadık olmayacağız. Zira emeğin pazarlığı olmaz” tabirlerini kullanıyor.

EYT’liler için yaş haddi büsbütün raftan kalktı mı?

Geçtiğimiz günlere EYT’de yaş sonu tezi damga vurmuştu. Bayanlarda 48-50, erkeklerde ise 50-52 yaş sonu geleceği argümanı sonrası tüm gözler iktisat idaresinden gelecek açıklamaya çevrildi.

Bakan Bilgin’in açıklaması “EYT’de yaş sonu olmayacak” olarak algılandı. Fakat EYT’de yaş hududu için net bir bilgi yok.

Özgür Erdursun, emeklilikte yaşa takılma konusunda yaş sonunun konuşulmasının çok manasız olduğunu vurguluyor. Erdursun, “Mağduriyet problemi konuşulurken biz bu işi çözüyoruz fakat yaşla çözüyoruz derlerse yaşla mağdur olan şahıslar bir sefer daha yaşla mağdur olur. Bahis yaş değil zira. Mevzu hak mağduriyeti, hakkını kaybetme meselesi” diyor.

Kıdem tazminatı ve birinci maaş ne vakit ödenir?

Düzenlemenin Aralık ayı sonuna kadar Meclis’e gelmesini bekleyen Erdursun, yürürlük tarihi Ocak olduğu takdirde emeklilik müracaatında bulunanların birinci aylıklarının Şubat ayı itibariyle hesaplanmaya başlanacağı, birinci maaşın da Nisan ayının 25’inde ödeneceğini kestirim ediyor.

Bir EYT’linin kıdem tazminatı alabilmesi için son iş yerinde en az 1 yıllık çalışmanın olması gerektiğinin altını çizen Erdursun, “Emeklilik hakkını aldıktan sonra kıdem tazminatını talep eder, kıdem tazminatını alır, daha sonra tekrar çalışmak isterse patron bu şahısların girişlerini bir gün sonra, emeklilik talebinden sonra da çabucak yapabilir. Toplumsal güvenlik dayanak primiyle, emekliler için ödenen primle tekrar girişlerini yapar. Bu bireyler tekrar çalışabilirler. Emekli olduktan sonra emekli aylıklarına bir kesinti olmaz” bilgisini veriyor.

Prim günü eksik olan ve borçlanmayla EYT’ye başvuracak şahısların ise 31 Aralık tarihine dikkat etmesi uyarısı yapan Erdursun, “Doğum, askerlik üzere müddetleri borçlanıp primlerini tamamlayacaklar, ödeyecekleri parayı yüzde elli daha fazla ödememek için kesinlikle bu tarihe dikkat etsinler. Küçük bir örnek vereyim. Bir çocuk için 720 gün doğum borçlanması yapılır. Bu doğum borçlanması için bir bayan 31 Aralık’a kadar müracaatta bulunursa 49 bin 695, 1 Ocak’tan sonra başvurursa 75 bin liraya yakın para öder” diyor.