Antik Çağlardan Günümüze Bahçe ve Kent Kültürü

Billur Tekkök Karaöz*

“Antik Çağlardan Günümüze Bahçe ve Kent Kültürü” kitabı, Koç Üniversitesi VEKAM tarafından 9 Mayıs 2019 tarihinde gerçekleştirilen “Antik Çağlardan Günümüze Kent Alanı ve Peyzaj Kültürü” isimli sempozyumda sunulan bildirilerin bir derlemesidir. Kent peyzajı üzerine çalışmalar yürüten araştırmacılar için değerli bir müracaat kaynağı olması hedeflenen kitapta, tarihî süreciyle kentin hayatını canlı kılan bahçe, park, sulak alanlar ve kenti besleyen tarım yerleri, çiftlikler araştırmacıların uzmanlık alanları ile belgelendi.

Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’da MÖ 3’üncü binyıldan beri yaşanan kentleşme sürecinde seçilen yerleşim alanları, iskân özellikleri ile verimli topraklar, su kaynakları ve doğal kaynakların kullanımı yayında bir ortaya getirilmiştir. Ayrıyeten askeri seferler sırasında bahçe bitkilerinin farklı bölgelerden getirilip dikilmesi ile kültürlerin idare propagandasındaki rolü tartışılmış; Roma kültüründe ömür ve üretimi birlikte barındıran konutun, çoklu pahaya sahip bir yapı bütünü olarak idaresi, sınıfı belgelemesi ve sanata katkısı incelenmiştir.

Bahçe kültürü ve değişimi

Konstantinopolis’in Doğu Roma’nın başşehri yapılmasının akabinde artan nüfus doğrultusunda tarım alanlarının idaresi, meyve, zerzevat yetiştiriciliği; 20’nci yüzyılın başlarına kadar bağ olarak kullanılmış teras ekim alanına sahip Mavrucandere ve Ürgüp yakınlarındaki Karlık köyünde yeni keşfedilen şarap işlikleri; Orta Çağ’da kilisenin idaresinde olan ilaç imali için özel bitki ekimleri ve tıbbi bitki bahçeleri yayında işlenen öteki bahislerdir.

Yayında ayrıyeten Osmanlı periyodu bahçe kültürü; yabancı gezginlerin transferleri, vakıf kayıtları 18. yüzyıldan sonra saray köşkler ve kentsoylu konutlarında yer alan yağlıboya peyzaj ve natürmortlardan örneklerle sunulmuştur. Lale Devri’nde saray mimarisindeki değişimin bahçeye nasıl yansıdığı ve 19’uncu yüzyılda Osmanlı saray bahçelerinin dizaynında peyzaj öğeleri ile yeni egzotik, yaprak dökmeyen çiçekli bitkilerin iklime alıştırılarak bahçelere dikilmesi mevzuları ele alınmıştır. Kitapta son olarak Cumhuriyet periyodunda Ankara’daki imar faaliyetlerinde ve kültürel peyzajın biçimlenmesinde peyzajın rolü, 1940’lardan 1960’lara bu dönüşüm sürecini yaşamış kent halkının zihin haritasından izlenmiştir.