‘Bana bir imkansız aşk lazım, sade olsun’

Aslı Kotaman

Melodram anlatılarının temel izleği hiç kuşkusuz imkansız aşktır. İmkansız aşk teması, isminin önerdiği imkansızlıktan uzak bir tecrübe sunar izleyene. Aşk imkansızdır fakat birebir vakitte tam da imkansız değildir. Onu imkansız yapan şartları pekala değiştirebiliriz. Yeşilçam’dan el alan yerli dizilerde bu izlek tekrarlanır fakat her daim bir umudu da içinde barındırarak. Ortada bir çatışma vardır ancak her an her şey de değişebilir hani. Bu o denli güçlü bir anlatı izleğidir ki, her tarihi toplumsal art plana uyar. 50’li 60’lı yıllarda berbat kalpli köy ağası, düzgün yürekli maraba ve fakir kız üçgenine şahane olur mesela. 60’ların varlıklı kız yoksul ancak yürekli oğlan masalına cuk oturur. 70’lerin emekçi sınıfı devrinde burjuva bayanın ayartmaya çalıştığı güzel emekçi kıssasına biçilmiş kaftandır. 80’lerin disko anlatıları artık ekonomik özgürlüğünü elde eden bayanın ya yozlaşmasını ya varoluşsal buhranını anlatır. Bu türlü durumlarda aile kıymetlerini bize anlatacak bir erkek kahramana ve bir de tekrar bir imkansız aşka gereksinim vardır. 90’larda o eski köy ağaları kente gelmiş ve biraz da fakirleşmiş olurlar. Lakin mahallenin kabadayılara gereksinimi vardır. İzleyicinin de imkansız aşka. 2000’lerle birlikte Anadolu kaplanları periyodu de başlar. İmajda özgür bayanlar ister ressamlığı seçsin ister Amerika’da okusun, ister gezgin olsun, Seymen’e aşık olup onun dizinin tabanında oturuverir. Zira ne demiştik? Ah min-el aşk! Aşk o denli uludur ki, o her şeyi affeder. O denli büyüktür ki her yol ona çıkar. O varsa bütün kaygılar ötelenir, herkes kendini ona teslim eder.

Diyeceğim o ki, art plan işin mazereti, aşk işin şahanesidir. Melodramın çatışmaya, çatışmanın bir desteğe gereksinimi vardır. Hasebiyle ‘Kızılcık Şerbeti’ ve ‘Ömer’ dizilerine bakınca, neden artık diye sormak yerine şunu sormalıyız. Neden bu kadar geç kalındı?

Bana kalırsa ‘Kızılcık Şerbeti’ ve ‘Ömer’ birebir kategori altında incelemesi sıkıntı olan diziler. ‘Ömer’ daha sofistike bir sinematografi ve anlatım formülüyle izleyicinin karşısına çıkıyor. Her hafta iki buçuk saati aşkın bir biçimde izlediğiniz bir anlatının, anlatım öğelerini içinde barındırması pek kolay değil. Tahminen bu iki tarifin ayrımı için ufak bir not eklemek yararlı olabilir. Anlatı bize anlatılan hikâyeyse, anlatım o öykünün anlatılma biçimidir. Bu kıssa bize görsel bir lisanla nasıl sunuluyor sorusunun karşılığıdır. Örneğin ‘Ömer’ dizisinde, Gamze, Ömer’in kaşkol bağlama biçimi değiştirir. Bu değişim yalnızca kaşkolda değildir. Ömer o kaşkolu farklı bağlamaya başladığı an artık değişmiştir. Gamze ve Ömer’in ablası Nisa’nın kaldırımdaki müsabaka sahnesi de yalnızca bir müsabaka değildir. Onların ne kadar farklı olduklarını düşünürsek düşünelim birebir bahtı paylaşan iki bayan vardır ve bir müsabaka anı bize aslında mukadderatlarının birleştiğini gösterir.

Ömer dizisi

Ömer ısıtıcıyı açar ve dünya bir müddetliğine aydınlanır zira aşk her şeyi kendi rengine boyar. Meğer babası içeriden Ömer’e seslendiği an o kırmızı tonlarını kaybeder, gri hayatımıza geri döneriz.

‘Kızılcık Şerbeti’ dizisinde ise mizansen yaratımı bu derece güçlü değildir. Bilhassa kalabalık sahnelerde büyük fire verilir. Büyük bir kutlama mı yoksa on kişinin katıldığı bir ilkokul kermesi mi anlayamayacağınız düğün sahneleri dizinin anlatıya daha çok ehemmiyet verdiğini de gösterir. Aksi de nasıl mümkün olabilir diye sorabilirsiniz. Her hafta iki buçuk saati aşkın biçimde çekilen bir üretimin, öyküsünü aksamadan anlatabilmesi mümkün değildir. Bu sebeple insanın içini bayacak derece uzun bakışmalar, boş yere duruşlar bu dizilerde başroldedir. Çarçabuk 40 dakikaya indirilebilecek içerikleri anlatırken bir şeyi uygun yaparlar. İmkansız aşkın çatışmasını… Ya da sanki hayatın suratına inat direnen öğeler diyebilir miyiz yerli diziler için? Hayatın yavaş çekim olarak aktığı ve askıya alındığı yegane vakitler? Yok böylesi ziyadesiyle fantezi olurdu.

Kızılcık Şerbeti dizisi

Gelelim asıl hususa. ‘Kızılcık Şerbeti’ dizisinde iki birbirine benzemez aile dünür olur ve çatışma buradan çıkar. Her iki taraf da kendi hayat anlayışını öbür tarafın kabul etmemesine şaşırır. Biri duvar kağıdını söker, bir başkası yılbaşı ağacı konusunda ısrarcı olur. Biri bayana şiddet konusuna kırmızı çizgi çeker, öbür kır dizini otur düsturunu benimser. Ailelerin kızlarına davranış halleri farklıdır lakin tekrar de bir masa etrafında toplanarak armağan açtıklarında bütün yüzlere gülümseme yayılır. Bütün bu görünen kıssanın ardında ise tek bir izlek vardır, imkansız aşk. Bilhassa ‘Kızılcık Şerbeti’nden bahsedecek olursak bir aşk yetmez, çok aşk olsun demek mümkün olabilir. Yıllar evvel Cüneyt Arkın’ın bir röportajını dinlediğimde kahkahaları patlatmıştım. İzleyici Cüneyt Arkın’ın görme engelli olduğu sineması öylesine seviyor ki, üretimciler bir sonraki sinemada hem bayan hem erkeği görme engelli yapıyor. Ve akabinde ikinci sinemanın başarısı birincisini de geçiyor. Bu sefer karar daha sert veriliyor, sinemadaki ana dört karakter de görme engelli olsun. Örneği uzatmadan şunu söyleyeyim. ‘Kızılcık Şerbeti’ndeki aşk kıssalarını biraz bu öyküye benzetiyorum. Güya dizi bir aşk yetmez düsturu ile yola çıkmış üzere. Bir, iki, üç aşk yetmez, dört, beş altı olsun. Tabiat ve her ne hikmetse asla izlemeye tahammül edemediğim Fatih, Kıvılcım ile Ömer, Abdullah ile Alev, Çimen ile Metehan iki ailenin birbirine ne kadar grift bir biçimde aşık olabileceğinin örneği olabilir mi? İki dünür, dünürlerin kardeşleri, dünürlerin çocukları, dünürlerin torunları, herkes mi birbirine aşık olur diye sorabilirsiniz. Hayat bu. Bizim başımıza ne gelecek biliyor muyuz?

İmkansız aşk için çatışma gerekir. Çatışma için ise ne gerekiyorsa onu yazmamız. Türkiye’nin AK Parti ile imtihanı biraz da yasın evrelerini hatırlatıyor bana. İnkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme. Bu dizilerin ortaya çıkışı bana depresyon ile kabullenme ortasında bir yerde olduğumuzu da gösteriyor. Bu çatışmayı kabullenmiş, onu anlatabilir hale gelişimiz kıymetli lakin kâfi değil.

Toplumun siyah ve beyaz üzere keskin bir biçimde ikiye ayrıldığını okuyoruz. Hem yanlışsız hem de yanlışlığı içinde barındıran bir önerme bu. Farklılıklar her daim vardı lakin artık daha da sertleşti. Toplumsal ve kültürel hayatın çatışmasına ekonomik çatışma da eklendi. Bu melodram anlatısının işine fayda. Ne kadar güçlü çatışma varsa imkansız aşk o kadar beslenebilir. Lakin o vakit aşk destanlaşır ve Sancar Efe’nin alaca kuşu uçar ve geri gelmez. Melodram, bir aşırılıklar metnidir. Uygunlar kazanır ve berbatlar kaybeder. Uygun ve berbatın kim olduğu fikri daima değişir meğer. Büyük tesadüfler yaşanır. Baht belirleyicidir. Zira kıssanın sorumluluğunu ve yükünü izleyiciden almak temeldir. Senden daha büyük bir güç varsa, ismine mukadderat de, inanç de, aşk de ne dersen de lakin bu birebir vakitte sorumluluğu üzerinden atmaktır da. Kendinden öbür ve daha büyük bir olgunun karar vermesine müsaade verdiğin an, artık o kararın sorumluluğundan da sana getirebileceklerinden de azade olursun. Haydi bir örnekle anlatayım. Kıvılcım ve Pembe konuşurlarken asıl sıkıntı olanın evli kalıp, evliliğin zorluklarıyla çaba etmek mi yoksa boşanıp kendi ayakları üzerinde durmak mı olduğuna dair bir tartışma yaşarlar, işte tam da burada söylediklerime emsal bir tartışmadır bu. Allah’a mı havale edeceğiz yoksa kendimiz uğraşıp didinecek miyiz?

Melodram, kimliği meçhul, tekinsiz ne yana çeksen o tarafa basitçe geçebilecek, biraz da kaypak bir anlatıdır. Her daim mahrumu olduğumuz aşk duygusu, bu çeşitte kendisine hayat bulur. Bu dizilerin son kertede ahlaki bir söyleme yenik düşmesi bir yandan tekrar bu zıtlıklardan beslenme biçiminden kaynaklanır. Her sorun basitçe çözülebilir. Attığın bir tokat çok da iz bırakmaz hani. Zorbalık varsa bir seminer düzenleriz, herkes bilinçleniverir. Bize bir eliyle imkansızlığı veren anlatı bir eliyle de umudu uzatır. Evet sıkıntı ancak neden olmasın diye fısıldar kulaklara. Daha evvel oldu, yeniden olabilir diye konuşur o ses. Tesadüflere ve aşka inanç, der sana. Hayat çarçabuk altüst olur, her an her şey değişir, sınıflararası geçirgen ve kaygan bir nizam vardır güya. Zenginken yoksul, ahlaklıyken ahlaksız, şımarıkken terbiyeli ve vakur, zalimken merhametli, zorbayken uygunluk meleği olur çıkarsınız; hayat işte, der o ses tekrar size. Melodram anlatılarının gerçeklikle bağlarının koptuğu en hassas nokta olan bu nokta, tıpkı vakitte izleyene ana kucağını açtığı noktadır zira her şeye karşın, düzelecek ve geçecek bildirisini vermeye devam eder size. Ya da düzelebilir ve geçebilir umudunu aşılamaya.

Sanat tarihçisi Diane Wolfthal’ın harikulade bir kitabı var. Muharrir bu kitabında, batı sanatında cinsel hücumun birinci örneklerini araştırıyor ve bu anlatı biçiminin bugüne kadar gelen cinsel taarruz anlatılarında izini sürüyor. Bu kitapta kullandığı bir kavramı ödünç almak istiyorum. “Retorik davul sesi”. Farklı kavramların eş vakitli olarak bir ortada var olabildiği anlatılar için bu kavramı kullanabileceğimizi söylüyor Wolfthal. Bugün yerli dizilerde kuşkusuz farklılıklar var. Ahlak anlayışının sorgulanmaya başladığı küçük çatlaklar var. Karakterlerin değişim gösterdiği demeyelim fakat karakterinin ana izlediğinin kahramanın ana izleğinden saptığı bükülmeler var. Çok istikametli inceleyebileceğimiz bir yapı bu. Davul sesi üzere ahenkli bir işleyişi de var. Lakin sıklıkla yapıldığı üzere bu dizilerin âlâ ya da berbat olduğunu söylemek bizi tenkit yaparken tekrar bir melodramın içine hapsedebilir. İzlemeden yorum yapmak, izleyince bile yalnızca tek bir çerçeveye bakarak eleştirmek gerçek olmayacak yalnızca kolay olacaktır.

Peki, artık değişen ne, bu diziler neden ortaya çıktı diye sormamalıyız demiştim. ‘Bu diziler neden bu çatışmayı kullanmakta geç kaldı?’, bunu sormalıyız. Asıl istediğimiz toplumsal sebep bu sorunun yanıtında yatıyor. Artık değişen şey, bu anlatıları din/seküler ayrımı eleştirel çerçevesine yerleştirmeden okuyamıyor oluşumuz. Değişen anlatılar değil, bizim onları çerçeveye koyma biçimimiz.