Bukele’nin mahkum şovu

Geçen haftanın en çarpıcı karesi El Salvador’dandı,. Binlerce mahkumun “tüm Amerika kıtasının en büyük hapishanesi“ olarak nitelendirilen yeni merkeze nakli sinema sahnesinden alınmış sanısı uyandıran fotoğraflarla,sinema sineması üzere çekilmiş görüntülerle duyulurdu dünyaya.

Bu, El Salvador Devlet Lideri Nayib Bukele‘nin son derece tartışmalı güvenlik siyasetinden yansıyan gerçek fotoğraflardı olağan. Geçtiğimiz Cuma sabahı tutuklu çete üyelerinin gardiyanlar tarafından hücrelerinden alınıp kelepçelendiklerini, başları eğik bir biçimde yürümeye zorlandıklarını gösteren görüntüyü paylaşan da Bukele’nin kendisiydi. El Salvador Devlet Lideri yeni hapishane için “orası onların yeni meskeni olacak, halka daha fazla ziyan vermeden yıllarca orada yaşayacaklar” diyor.

Görsel şölen

Bukele’nin bu nakli bir “görsel şölene“ dönüştürdüğü çok belirli. Kelam konusu görüntü, kelepçeli elleri başlarının üzerinde, gardiyanların buyrukları doğrultusunda koşan mahkumlarla başlıyor. Çete üyeleri devasa bir hapishane avlusunda, hücre bloğu dolana kadar birbirlerine yaslanmış bir formda oturuyorlar. Bir insan vücudu yığını var ortada, başları tıraşlı, kolları, sırtları dövmeli, gömleksiz erkekler tümü.

Devlet’in gücünü göstermesinin onlarca yolu var, malum. Bu da onlardan biri. Yalnızca mahkumlara değil, dışarıdakilere de itaati anımsatmak, dirliği, düzenliği göstermek maksat. Bir öteki maksat da bir diktatör figürü yaratmak. Bu nedenle olmalı, yüzlerce kamera kullanıldığı söyleniyor. Hem de her yerde; eski hapishanelerde, otobüslerin içinde, cezaevine giden yolda. Havadan yapılan çekimler, gecenin köründe mahkumların yüzlerinin yakın çekimleri, şafağın sökmesiyle birlikte, güneşin birinci ışıklarıyla dramatik bir halde aydınlanan hapishane çekimi. Yani “şölen“ için elden gelen ne varsa yapılmış.

Başta cinayet olmak üzere hata oranının çok yüksek olduğu ülkelerden biri El Salvador. Bu nedenle Bukele’nin hatalılara yönelik bu aşağılayan, giderek onların haklarını yok sayan tavrına hak verenler var. Lakin insan hakları örgütleri natürel ki bu türlü bakmıyor duruma. Hatalı da olsalar, mahkumların devlet kontrolünde başta can güvenlikleri olmak üzere her tüm haklarının korunması gerektiğini savunuyorlar. Cezaevlerinde ölen hatalı sayısı açısından da El Salvador’un önde gelen ülkelerden biri olduğu anımsanırsa hak arama örgütlerinin hassasiyeti anlaşılabilir.

Bukele pazarlık mı yaptı?

Hristiyan bir Filistinli aileden gelen Nayib Bukele, evvelce üyesi olduğu sol bir partiden kovulmuş, sağcı ya da solcu olmayan tek devlet lideri ülkesinin. Bir iş adamı aslında. Münasebetiyle ülke meselelerine da iş adamı gözüyle bakıyor, kestirme tahliller peşinde koşuyor. Fakat şu mahkum nakli ile ilgili farklı bir sav var: ABD Savcılığı New York Federal Mahkemesi’nde, Bukele idaresindeki iki üst seviye yetkiliyi 2019-2021 yılları ortasında çetelerle menfaat karşılığı cinayetlerin azaltılması konusunda pazarlık yapmakla suçladı. Geçtiğimiz Perşembe günü Adalet Bakanlığı tarafından kamuoyuna açıklanan evrak, hükümetin, Bukele’nin popülaritesini arttırmak hedefiyle -ki popülaritesi hala yüksek- El Salvador’daki cinayetlerin sayısını azaltmak için çetelerle en az iki yıl boyunca pazarlık yaptığını ortaya koydu. Bakalım bunun yankısı nasıl olacak.

Başarı güç görünüyor

Bukele’nin büyüklüğüyle övündüğü hapishane, popülaritesini müdafaasını sağlayacak güvenlik siyasetlerinin sembolü ancak bu pek bir şey söz etmez deniyor. Ülkedeki geçmiş tecrübeler, alınan tedbirlerin yapısal meseleleri ele alan siyasetlerle desteklenmediği sürece şiddet oranlarını azaltmada başarılı olunamadığını gösteriyor.

Ayrıca cezavindeki hak ihlalleri de rekor seviyede El Salvador’da. İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) tarafından Ocak ayı sonunda sunulan bir rapor, tutuklulara karşı, hapishanelerde çok kalabalık, yasal süreç ihlalleri, garantilerin eksikliği, toplu tutuklamalar, gözaltında vefatlar de dahil olmak üzere “büyük ölçekli suiistimaller” yapıldığını ortaya koydu. HRW raporunda, “Aralarında yüzlerce çocuğun da bulunduğu binlerce kişi tutuklandı. Tutukluların temel adil yargılanma garantilerini ihlal eden, çete şiddeti mağdurlarının adalet beklentilerini baltalayan geniş tarifli hatalar işlendi” deniyor.

Bukele, popülizmin, tabir yerindeyse “cılkını“ çıkardı. İnsan hakları ihlalleriyle gösteriş yapan bir figür nihayetinde. O mahkum nakli de insan hakları kıymetine tasarlanmış bir güvenlik siyasetinin iğrenç bir gösterisi.

Yetersiz devletler şiddetle kapatır eksikliklerini. El Salvador’un yaptığı üzere.
Kuraldır bu.