Türkiye zelzele jenerasyonunda yer alıyor ve 1999 Gölcük zelzelesinden bu yana binlerce yurttaş hayatını yitirdi on binlercesi yaralandı. Mevzuat değişikliği ve yapı kontrolü uygulaması getirilmesi ile olumlu sonuçlar alınsa da ülke genelindeki yapı stoku ile ilgili problemler büyük oranda devam ediyor. Bu nedenle hükümetin bu hususta atacağı adımlar ehemmiyet taşıyor. Lakin 2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda “deprem” sözünün yalnızca 7 sefer geçmesi bu manada dikkat çekti. Program’da ayrıyeten İstanbul’da 895 okul ve 48 hastane binası güçlendirildiği, 339 okul ve 5 hastane binasının tekrar inşa edildiği bilgisi de yer aldı.
Türkiye 17 Ağustos 1999 gecesinde Gölcük zelzelesi ile maddi ve manevi büyük yıkıma uğradı. 2010 yılında yayımlanan TBMM araştırma kurulu raporuna nazaran Gölcük’te 18 bin 373 kişi öldü, 48 bin 901 kişi ise yaralandı. Ayrıyeten 133 bin 683 bina çöktü ve yaklaşık 600 bin kişi evsiz kaldı. Bu sarsıntı, nüfus manasında yaklaşık 16 milyon vatandaşın ömrünü değişik seviyelerde etkiledi.
2020 yılının başında Elazığ’da sarsıntı gerçeğini hatırlayan Türkiye Ekim 2020’de ise bu defa İzmir’de 117 kişiyi bu nedenle kaybetti.
Son olarak ise dün sabah saat 4.08’de Düzce’de 5,9 büyüklüğündeki sarsıntı bir sefer daha kendisini gösterdi. Lakin Düzce’de değişen, yenilenen binaların da tesiriyle bir kişi hayatını yitirirken 80 kişi yaralandı.
2023 yılı yatırımları için değer taşıyor
Depreme karşı yapılabileceklerin bütüncül usulle ele alınması ve eşgüdüm gerektirmesi nedeniyle, değişen hükümet sisteminin de tesiriyle sorumluluk büsbütün Cumhurbaşkanlığı’nda bulunuyor. 2023 yılında neler yapılacağının ipuçları ise Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan 2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda yer alıyor. Lakin ‘Deprem’ konusu burada kendisine özel başlık altında yer bulamazken, tüm program içeriği tarandığında “deprem” sözünün yalnızca 7 yerde geçtiği görüldü. Bunlardan birisi “Kentsel Altyapı”; öteki altısı ise “Afet Yönetimi” başlığı altında yer alıyor. Zelzele sözcüklerinden 2’si yönetmelik ve sigortanın isminde geçtiği için mecburen programda yer aldı.
İşte o 7 sarsıntı sözcüğü
Programda yer alan 7 ‘deprem’ sözcüğü yalnızca şu halde kullanıldı:
“6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamında kentsel dönüşüm uygulamalarına devam edilmektedir. 2019 yılında yürürlüğe konulan Bina Sarsıntı Yönetmeliği ve Sarsıntı Tehlike Haritasına uygun olarak yapıların inşa edilmesine yönelik bilgilendirme ve tanıtım çalışmaları sürdürülmektedir. 4708 sayılı Yapı Kontrolü Hakkında Kanunda 2019 yılında yapılan değişiklik doğrultusunda yapı kontrolü bağımsız ve aktif bir formda yürütülmektedir.
Binalarda sarsıntının direkt ve dolaylı neden olduğu maddi ziyanların karşılanması maksadıyla çıkarılan 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu kapsamında Ekim 2021 prestijiyle 10,3 milyon olan sigortalı sayısı 2022 yılında birebir devir prestijiyle 10,8 milyona ulaşmıştır. DASK datalarına nazaran sigortalılık oranı yüzde 54,1’dir. En fazla sigortalılık oranı, yüzde 62,70 ile Marmara Bölgesinde olup en düşük sigortalılık oranı yüzde 44,70 ile Karadeniz Bölgesindedir. Afet Sigortaları Kanununun sarsıntı dışındaki öteki afet çeşitlerine de yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.
Kent içi ulaşım altyapısının geliştirilmesine yönelik büyükşehir belediyelerince dış kredi finansmanıyla yürütülmek üzere Bursa Hafif Raylı Sistem Araç Alımı, Malatya Kuzey Jenerasyon Yolu, Türkiye Sarsıntı, Sel ve Yangın Acil İmar Projeleri 2022 Yılı Yatırım Programına dâhil edilmiştir.
İstanbul’da olması olası bir zelzele sonrasında oluşabilecek can ve mal kaybının en az düzeyde tutulabilmesi için gerekli risk azaltma ve güçlendirme çalışmalarına devam edilecektir.
Zorunlu Deprem Sigortasına Dâhil Olan Konut ve İşyeri Sayısı Milyon Adet”
İstanbul için çalışmalar sürüyor
İstanbul’un durumu da çok değerli olduğu için programda megakent ile ilgili olarak yer alan şu amaç ve saptamalar da değer taşıyor:
“İstanbul’da afet ve acil durumlarda kullanılması planlanan süreksiz barınma alanlarının kesin tespitinin yapılıp güncellenmesi, belirlenecek bu alanlarda Valilik ve ilgili belediye tarafından süreksiz barınma merkezlerinin elektrik, su, kanalizasyon altyapılarının hazır hale getirilmesi ve imar planlarına işlenmesine yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.
‘339 okul ve 5 hastane tekrar inşa edildi’
İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) kapsamında Temmuz 2022 prestijiyle İstanbul’da güçlendirilme çalışmaları tamamlanan okul binası sayısı 895’e, hastane binası sayısı 48’e; yine inşası tamamlanan okul binası sayısı 339’a, hastane binası sayısı 5’e ulaşmıştır. Proje kapsamında toplamda 1089 kamu binasının güçlendirme çalışmaları; 373 binanın ise tekrar inşası tamamlanmıştır.
Afet risklerinin belirlenmesi ve bu risklerin bütüncül bir formda önlenmesi ve azaltılmasına yönelik hazırlanan Türkiye Afet Risk Azaltma Planına (TARAP) ait 5787 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı 08/07/2022 tarihli ve 31890 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yerel afet risklerinin belirlenmesi ve bu risklerin azaltılmasına yönelik maksat ve hareketleri tanımlayan Vilayet Afet Risk Azaltma Planları (İRAP) 81 vilayette tamamlanmıştır.
’28 vilayette sayısal telsiz sistemi suramı tamamlandı’
Afet durumunda kurum ve kuruluşlar ortasında kesintisiz bağlantı sağlayacak haberleşme sisteminin ülke geneline yaygınlaştırılmasına devam edilmekte olup 28 vilayette Sayısal Telsiz Sistemi suramı tamamlanmıştır. 18 vilayette heyetim çalışmaları devam etmektedir.
‘Yaklaşık 60 bin tatbikat yapıldı’
Türkiye Afet Müdahale Planının (TAMP) faal olarak uygulanmasına yönelik tatbikat ve eğitimler sürdürülmektedir. 2022 yılı Afet Tatbikat Yılı olarak ilan edilmiş olup mahallî ve bölgesel seviyede yaklaşık 60 bin tatbikat gerçekleştirilmiştir.
Afet ve acil durumlara ait planlama, müdahale ve güzelleştirme süreçlerinin elektronik ortamda takip edilmesi ve daha süratli ve faal yönetilmesine yönelik oluşturulan Afet İdare ve Karar Takviye Sisteminin (AYDES) geliştirilmesi kapsamında 115 modül tamamlanmıştır.
Ülkemizdeki yerleşim yerlerini etkileyebilecek tüm afet tehlikelerini birlikte ele alan bütünleşik afet tehlike ve risk haritalarının ülke genelinde tamamlanmasıçalışmaları devam etmektedir.
Kamu binaları ve altyapılar dâhil olmak üzere yapı stokunun yerleşim yerleri ölçeğinde afet risklerine nazaran önceliklendirilmesi çalışmaları sürdürülmektedir.
Taşkın riski altındaki yerleşim yerlerinin yine düzenlenmesine ve taşkın risk idare planlarının hazırlanmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.”
’59 vilayette 278 riskli alan’
2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda, “Kentsel Dönüşüm” tabirinin ise 17 defa kullanıldığı görüldü. Kentsel dönüşümle ilgili bilgiler şöyle:
“Başta afet riskleri olmak üzere, standartlara uygun olmayan yapı stoku ile fonksiyonları değişen kentsel alanlardaki yıpranma nedenlerine bağlı olarak ülkemizde kentlerin dönüşüm çalışmaları devam etmektedir. 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamında 59 vilayette 278 riskli alan, 38 vilayette 180 kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı ve 11 vilayette 20 yenileme alanı ilan edilmiştir. Ayrıyeten yeni yerleşim alanı olarak kullanılmak üzere 63 vilayette 54,5 bin hektar büyüklüğünde rezerv yapı alanı belirlenmiştir. Riskli yapıları tespit etmek üzere Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca lisanslandırılan üniversite, kamu kurumu, sivil toplum kuruluşu, hukukî kişi, yapı kontrol kuruluşu ve yapı laboratuvarının da bulunduğu 1.388 kurum/kuruluş misyonunu yürütmektedir. Bu kurum ve kuruluşlar tarafından 870.301 bağımsız ünitenin riskli yapı olduğu tespit edilmiştir. Dönüşüm Projeleri Özel Hesabının ihdas edildiği 2012 yılından itibaren başta kurumsal ve kişisel kira yardımı, faiz dayanağı, kamulaştırma ve dönüşüm uygulamaları olmak üzere Ekim 2022 prestijiyle (cari fiyatlarla) yaklaşık 24,8 milyar TL ödenek sağlanmıştır. Kentsel dönüşüm gereksinimi olan alanların sayısı ve büyüklüğü artmış olup dönüşüm uygulamalarının tıpkı anda yürütülmesinde mali, idari ve teknik zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple kentsel dönüşüm uygulamalarına ait önceliklendirme çalışmaları değerini korumaktadır.
’42 vilayet için kentsel dönüşüm strateji belgesi’
Kentsel dönüşüm sürecinde alanın özelliklerine ve kentin içindeki işlevine nazaran bir dönüşüm senaryosu uygulanması ve dönüşüm alanlarının bir stratejiye bağlı olarak geliştirilmesi gereksinimi devam etmektedir. Bu çerçevede 42 vilayette kentsel dönüşüm strateji dokümanı hazırlanmış, öbür vilayet ve ilçelerde kentsel dönüşüm strateji dokümanı hazırlama çalışmaları sürdürülmektedir.”
