Depremzede çocuklar travmayı nasıl atlatacak?

İZMİR –Maraş merkezli 11 ili etkileyen sarsıntıda 50 binden fazla insan hayatını kaybederken, 100 binden fazla kişi de yaralandı. Konutlar, okullar, hastaneler yıkıldı. Zelzelenin yaraları hala sarılabilmiş değil. Bölge halkı çadırlarda, güç şartlarda hayat gayreti veriyor.

Depremden en çok etkilenenler ise çocuklar oldu; anne-babalarını, kardeşlerini, öğretmenlerini, arkadaşlarını kaybettiler.

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Okul Öncesi Eğitimi Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Ayşe Öztürk Samur ile sarsıntının ve genel olarak felaketlerin çocuklar üzerinde yarattığı travmaları ve alınması gereken tedbirleri konuştuk.

‘ÇOCUKLAR DA BİZİMLE ZELZELEYE TANIKLIK ETTİ’

Deprem, sel, pandemi üzere büyük felaketlerden çocuklar nasıl etkilenir?

Tanıklık ettiğimiz günler çok sıkıntı, kaybımız o denli büyük ki yalnızca sayılarla tabir etmek yetersiz, tek tek bütün insanları, hikayeleri ile bilmek ve anmak istiyorum. Hepimize en çok da bu felaketi yaşayanlara düzgünleşme gücü diliyorum. Cahit Külebi’nin “Bir nazlı kuşa misal çocuk dediğin. Mesken ister ekmek ister öpülmek okşanmak ister” dizelerini çok severim. Maslow’un gereksinimler piramidini hatırlatır bana, öbür yandan temel gereksinimlerin karşılanması ile oluşan temel itimat hissini. Meskenlerimiz bizim için birer sığınak, yaşantılar eşyalara mana katıyor ve onlarla bağ kuruyoruz. Ne yazık ki felaketler çocukların itimat duydukları sığınağı/sığınakları ve bağlarını yok ediyor. Yaşadığımız zelzelede şairin benzettiği o nazlı kuşların kanadı kırıldı, yuvaları dağıldı, inanç duydukları insanları, itimatla yaşadıkları meskenlerini yitirdiler, bildikleri caddeler kentler artık yok. Meğer çocuklar için ailesi, bildiği beşerler, konutları, eşyaları, kentler inançlı birer sığınaktır. Bu kayıplar çocukların, yalnız kalma, kaybetme, bana ne olacak korkusu yaşamalarına neden olabilir.

Öztürk Samur

‘HIZLICA GÜNLÜK RUTİNLERE DÖNMEK ÇOK ÖNEMLİ’

Depremde konutlarını, ailesini, kardeşini, arkadaşını, öğretmenini, büyüklerini, yakınlarını ve hayvanlarını kaybeden, o büyük felaketi yaşayan çocuklarımız oldu. Tahminen bir ömür uzunluğu sürecek tanıklıklar ve travmalar yaşadılar. Bu çocuklar bu travmalarla nasıl yaşayacaklar?

Kayıpların akabinde yaşlarına, gelişimsel ve ferdî özelliklerine nazaran çocuklar yas sürecini farklı halde yaşıyor. Ani kayıplar travmatik bir yas sürecine neden olabiliyor. Çocuğun felakete tanıklık etmiş olması, birden fazla kayıp yaşaması, etrafında hatırlatıcı olan felaketin izleri, ömür şartlarının değişmesi üzere değişkenler yas sürecini daha da zorlaştırıyor. Bu süreçte çocuk için uygun ömür şartlarını sağlamak ve süratlice günlük rutinlere dönmek çok değerli. Bu rutinleri oluşturmak olağan şartlar altında çok kolay, sabah kendi yatağında uyanmak, elini yüzünü yıkayabilmek, itimat duyduğu beşerlerle kahvaltısını yapmak, yemeğini yemek, sohbet etmek, okuluna gitmek, kendi yatağında uyumak, oyun oynamak gibi… Hem göç eden çocuklar hem de zelzele bölgesinde kalan çocuklar için bu rutinler bozuldu. Kısa müddette çocuklara inançta olduğu bir etraf oluşturmalıyız.

Özellikle yakınlarının yanında barınma bahtı olmayan çocuklar devlet kurumlarına yerleştirilmelidir. Çocukların barınma, yemek, paklık üzere temel muhtaçlıklarının yanı sıra okula, oyun alanlarına, kütüphaneye, çalışma alanlarına gidebilmesi, yine rutinler oluşturmasına yardımcı olacaktır. Profesyoneller tarafından çocuklara sağlanacak toplumsal, ruhsal ve eğitimsel dayanak, travmalarla başa çıkmalarında çok değerlidir, bilhassa okulların açık olması çocukların takibini ve sağlanacak takviyesi kolaylaştıracaktır. Bu çalışmaların devamlılığı, çocukların tekrar itimat duygusu geliştirmelerine, yeni ömürlerine alışmalarına, yeni bağlar, irtibatlar kurmalarına yardımcı olacaktır.

Bu travmatik durum, okul çağındaki öğrencilerin eğitimini nasıl tesirler? Okulları yıkılmış, eğitim altyapısı da çökmüş durumda. İmtihanlarda bu çocuklar, öbür vilayetlerdeki öğrencilerle nasıl yarışacak?

İmkanı olan aileler çocukları ile sarsıntı bölgesinden göç ettiler, kendileri ve çocukları için yeni bir hayat inşa etmeye çabalıyorlar. Lakin felaketin yaşandığı yerde kalan pek çok çocuk her gün felaketle tekrar yüzleşiyor. Bu durum çocuklar için daha sıkıntı. Eğitim süreçlerinde de büyük bir boşluk oluştu, ailelerinin yanında sarsıntı, kayıp, yas konuşmalarına şahitlik ettiler. Okula gidemeyen, online eğitim alıp derslere katılamayan, görüntüleri izleyemeyen, ödevleri yapmakta problemler yaşayan öğrenciler oldu.

Online derslerde sarsıntının artçılarına, zelzelenin akabinde yaşanan sel felaketinde ablasını yeğenlerini meskenden botlarla kurtaran öğrencimin durumuna tanıklık ettim. Bu tanıklık bile benim için güç iken, birebir bu felaketi yaşamak, zorlayıcı ömür şartları ile uğraş etmek, üstüne üstlük birkaç ay sonra başlı başına bir gerilim kaynağı olan imtihanlara girecek olmak, öğrenciler için çok daha güç, ağır bir gerilim ögesi. Birtakım okulların tekrar açılması, oyun çadırları, eğitim takviye merkezleri, imtihanlara hazırlık için kursların açılması çocukların hayatında rutinler oluşturması, odak noktalarını değiştirebilmeleri, telaş seviyelerini azaltması, imtihanlara hazırlanabilmeleri açısından kıymetli lakin felaketten direkt etkilenen bu çocuklar için fırsat eşitsizliği devam ediyor. Olağan koşullar altında fırsat eşitsizliğini yaşayan çocuklar için ise bu eşitsizlik daha da derinleşiyor.

‘ÇOCUKLARA YİNE İTİMAT DUYACAKLARI SIĞINAKLAR OLUŞTURMALIYIZ’

Ne yapılmalı? Çocukları yaşadıkları felaketin tesirlerinden arındırmak, sağlıklı bir gelecek sunmak ve eğitim hayatlarına sağlıklı bir halde sürdürebilmeleri için ne tıp tedbirler alınmalı?

Felaketten nasıl etkilendiklerine, yaş ve gelişimlerine bağlı olarak zelzelenin çocuğun gelecek yaşantılarına yansımaları elbette farklı olacaktır, fakat çocukların ahenk hünerlerine inanıyorum. Felaketin akabinde temel gereksinimlerini karşılamak, çocuklara sağlanacak toplumsal, ruhsal ve eğitimsel dayanaklar bu yeni ömürlerine ahenk için kıymetli. Çocuklara aileleri ile birlikte, ailelerini kaybetmiş çocuklar için ise devlet teminatı altında tekrar itimat duyacakları sığınaklar oluşturmalıyız.

Eğitim yaşantılarında oluşan kayıpları telafi etmek için araştırmalar yapmalıyız. Örneğin İngiltere’de pandemi periyodunda, çocukların okuma-yazma ve matematik alanında geri kaldıkları tespit edilmiş ve buna yönelik pandemi sonrası çalışmalar yapılmıştı. Biz de bu bölgede bulunan çocuklarla onları daha âlâ anlayabilmek, bütünsel gelişimlerini pahalandırmak ve desteklemek hedefiyle çalışmalar yürütebiliriz. Bu araştırmaların sonuçları, çocukların muhtaçlıklarını ortaya çıkaracak, sonraki adımlar için fikir verecektir.

Farklı yaşlarda oluşan farklı muhtaçlıkları karşılamak için imkanlar sağlamalıyız. Örneğin okul öncesi devir ve ilkokul çocukları için oyun çadırları, eğitim takviye merkezleri, imtihana hazırlanan öğrenciler için imtihanlara hazırlık kursları, online eğitim dayanağını sağlamak için bilgisayar ve interneti kullanabilecekleri alanlar oluşturulabilir. Sanat kendi söz etme özgürlüğü sağlar ve güzelleştirir. Sanatsal çalışmalar içinde imkanların sağlanması çok kıymetli. Bütün yaş kümeleri için aile takviyesini de unutmamak gerekir. Aileye sağlanan her türlü dayanak çocuğun âlâ oluşunu destekleyecektir. Bu çalışmaların sürdürülebilir, her çocuk için ulaşılabilir olması, kişisel gereksinimlere yanıt verebilmesi hayli değerli.