Seçim sathı mailine girdiğimiz, siyasi ittifakları konuştuğumuz şu günlerde bir ittifak da şimdiki güldürüde kuruldu ve ‘Dünya Bu’ Gain platformunda yerini aldı. Onca yıkımdan sonra gülmeye muhtaçlığımız var mı? Ne kadar acı duyalım ne kadar ciddiyet takınalım? Hayata karşı ne kadar dengeli veyahut kayıtsız olalım? Kendi adıma hiçbir fikrim yok ama konu bahis dizinin güldürü noktasında çok şey vaat ettiğini, “kağıt üstünde” oldukça dikkat çektiğini yadsıyamayız. ‘Dünya Bu’ senaryosunda Bates Motel Pro takımından -‘Ayak İşleri’ni de kaleme alan- Volkan Öge ile Kalt’ın sevilen ikilisi Erman Çağlar ve Ozan Akyol’u buluştururken direktör koltuğuna ‘Gibi’ dizisinin direktörü Ömer Son’u oturtarak takıp takıştırıyor, geniş oyuncu takımıyla 32 hikaye anlatıyor.
‘DÜNYA BU’ MİZAHI: KONSEPT, KONFOR, KİBİR HATTINDA
Senaristlere baktığımızda aklımıza iki şey geliyor: Absürt alternatif mizah ve geyik muhabbeti. Dizi bu başlıkların altını başıboş skeçlerinde doldurarak samimi ve dinamik bir forma, hikayenin gelip geçiciliğine güveniyor. Pekala, hikaye gelip geçiciyse nasıl akılda kalır? Hele bir geyik muhabbeti o an gülmek güldürmek üzere kurgulanmaz mı? Bu noktada zati dizinin “akıllarda kalmak” üzere bir kaygısı olmadığını, toplumsal sorunlardan ve aktüel olaylardan bir sabun köpüğü antolojisi sunmaya niyetlendiğini kavrıyoruz. Samimi dokunuşları materyaliyle dalga geçerek gerçekleştiren kendisini de karşısına alan böylelikle hiçbir alanda sorumluluk taahhüt etmeyen dizi kendi konfor pistinde at binmeye çıkıyor. Dizide bu samimiyetin, geyik muhabbetinin garantörü ise birinci husus olan absürt alternatif mizah. Nedir bu mizah ve neden iki tabiri bir ortada kullanma muhtaçlığı duydum, açmaya çalışayım.
Kalt’ta ve Bates Motel Pro’da gördüğümüz ortak şey absürt mizahtan fazla absürde yeltenen, absürde eğrilenen, absürdü ortalayan fakat odağa oturamamanın, amacı vuramamanın rahatlığıyla alternatif bir mizah lisanı tutturmaları. Yani varoluşsal manasıyla bir absürtlük, bir yabancılık, rastgele bir düşünsel arayış yok onların lisanında, daha çok olayların saçmalığı üzerine geyik denemeleri ve yarı kurmaca yarı yeni hayattan devşirme goygoy sahneleri izletiyor, dinletiyorlar. Güldürürken keyif aldıkları anlaşılıyor. Gülerken eğlenme hali üretim problemini da gideriyor ve ticari güldürülerin kısıtlarının bir nebze aşılmasını sağlıyor. Güldürürken düşündürmek, para kazanmak vb. telaşlar yerini güldürürken gülmek, keyif almak üzere ulvi hedeflere bırakıyor. Bu genç ve dinamik mizahı alternatif kılan öge ise her şeyden evvel üretimi karşısına alması; imal sorumluluğunu, yükünü mümkün mertebe savuşturması. Bu bakımdan ismi geçen güldürü kümelerinin, skeç kolektiflerinin başardığı en kıymetli şey kendiliğindenci (hayatın her alanını her açıdan değerlendiren) ve alternatif (güncelde yeni bir yeni yaratan) bir mizah alanı açmaları. Yeniden de bu muvaffakiyet hayatın içindeki gülüncün gerilla taktikleriyle keşfedilmesini engelliyor. Zira açtıkları alan da demince vurguladığımız üzere konforla at koşturulan bir pistten ibaret. Yani üretim yok fakat izlenen bir doğrultu, yerleşilen bir düzlem dahası sevilen tabirle konsept (kavram) var.
Çağdaş sanat çalışmalarının “konsept” etiketiyle bir alana sıkıştırılması bir yana günümüzde güldürü de giderek konsepte sıkışıyor. Konsept; özet sunan, gelişme bildiren kolaylığıyla mühletleri kısaltıyor, kesitleri skeçlere dönüştürüyor ve tercihen lisanın inceliklerini, özlü deyişleri bazen de özsüz laf kalabalıklarını, susuşlara bağlı jestleri, slapstick sahneleri dayatıyor fakat asıl yaratıcılığa ket vuruyor. Epeydir vakittir sırasını bekleyen “alternatif mizah” merceğini olaylara tutarken olaylarda bir seçkiye gidiyor ve “samimi” daha açık bir söyleyişle a noktasından b noktasına hakikat “güldürmek üzere” yola çıkan güldürülerin önüne geçiyor. Aslında bu tabloda bugün artık (çoğu) kapanan veyahut kamuoyu üzerindeki gücünün pek uzağına düşen mizah mecmualarının yani yayıncılık unsurlarının, “yayın anlayışı” fikrinin hissesi büyük. Alternatif mizah temsilcilerinin de 2000’lerdeki LeMan kırılmasından etkilendiğini ve lisanlarını seçici/gözlemci bir bakışta sabitlediklerini söyleyebiliriz. Bu durum ise “yabancı”dan evvel yerliyi, “absürt”ten evvel alternatifi veriyor. Tekrar diyebiliriz ki bu yeni diziler, yeni mizah işleri, “yapım”ı ve onun eti sertleştiren, hazmı zorlaştıran sonunu bir ölçüde giderse de “hayatın editöründen seçmeler” çizgisini aşamıyor. İster istemez hayatın içinden ve “kendinden” uzaklaşmaya, kişiselleşmeye, bir kibre yol açıyor. Gözlemci/seçicinin materyalini hatta tespitlerini dıştalayan bir kibre varıyor. Tahminen şöyle bir habere denk gelmediğimiz için teselli bulmalıyız: Senaryosunu Umut Sarıkaya’nın yazdığı bilmem ne dizisi yayında.
BİR BAVULA 32 HİKÂYE
‘Dünya Bu’, dünyasını ve elbette koca bir dünyayı bavula sığdırmış, seyirciyi seyahatine davet ediyor. Evvela (intro’da her kısım dönüyor) bir plajda dedektörle arama yapılıp kum kazılıyor, bir bavul çıkarılıyor. Bavulda betacam kasetten SSD’ye çeşitli formatlarda kaydedilmiş imgeler bulunurken bir el bu kayıtları sıra sıra yayınlıyor ve her kesimde bir skeç izliyoruz. Birinci kısımda seyyar satıcıların kongresinde motivasyon konuşması yapan Volkan Öge’yi, hiçbir şey istemeyen konuğu, cinayet mahallinde tutulmaya çalışılan “renkli” zaptı ve cet kelamlarının bazen yıkıcılığa varan çarpıcı tesirini izliyoruz. Daha sonraki kısımlarda de kabaca “doludizgin” ve “saçma sapan” olarak söz edebileceğimiz hikayeler izliyor, Öge, Akyol ile Çağlar’ı çeşitli rollerde görüyoruz. Ayrıyeten her kısımda ünlü oyuncular çıkıyor karşımıza. Skeçlerin ortak tarafı ise güldürmemeleri. Bu yorum başta tuhaf gelebilir çünkü bir mizah dizisinin güldürmesi beklenir. Televizyon örnekleri gelir akıllara. 80’lerin sonundan itibaren skeçlerin güldürdüğünü biliyoruz. Dahası yaklaşık on yıldır iki büyük televizyon kanalının skeç programlarına ilgi gösterildiği malum. Pekala, ‘Dünya Bu’ neden güldürmüyor? Bu yargıda gülmekten kasıt kahkaha atmak veyahut tebessüm etmek, iki düşünüp taşınmak mıdır? Hiçbiri… ‘Dünya Bu’, skeçlerini fikir seviyesine indirerek geyiğini konsept etrafında ilmek ilmek örüyor ve bir bakıma kendine saklıyor. Dingin, hudut bozucu, “siz daha evvel bunlara mı gülüyordunuz” diyerek koca bir mizah alışkanlığını yadsıyan bir mizah. Birinci kısımları dizinin, geyik muhabbetini kurmaca bir düzlemde işlemek yerine biraz da skeçlerin kısa ve slogana yatkın tabiatından dolayı ham bıraktığını gösteriyor. Malzemeyi önümüze koyup bizim pişirmemiz bekleniyor. Yanı sıra ismi konmamış bir “biz herkese hitap etmiyoruz” yanılgısı kelam konusu. Bu bir yanılgı zira rafine mizah yapıldığı değil alındığı sıra açığa çıkıyor. Rafine olması da bundan değil mi? “Biz rafineyiz, müşteri değil aşçı arıyoruz; bizim güldüğümüze herkes gülmez, gerecimizi herkes pişiremez” hali masaların rezerve olduğunu açıklayan bir hal ve senaristlerimizi ironik bir biçimde papyonunu bağlamış garsonlara çeviriyor. Güçlü kalemlerden vakit zaman can sıkan, içeri buyur etmeyen metinler dökülüyor.
TRAJİK Mİ KOMİK Mİ? TARAFINI SEÇ
Bu makûs mü? Mizahta göstermek, söylemek fakat kararı ertelemek tamamıyla makus mü? Veya daha genelleyerek tabir edersek: mizahın ön şartı güldürmek midir? Elbet çetrefil bir sorun ve bu hususa dair temel savları dahi bir yazıya sığdırmak imkânsız. Tekrar de şunu söylemeli: mizaha “işlenmemiş durumlar toplamı” olarak bakabilir, birebir yorumu trajedi için de yapabiliriz. Trajik ve komik sonuçları biz beşerler insanlık birikiminden hareketle tayin eder, bir sürecin akabinde ilan ederiz. Bu süreç bazen olaya dönüştürme, kurmacaya sokmak bazen anekdota çevirip kelamlı kültüre katmak olabilir. Münasebetiyle mizahta saptama ile sürece ortasındaki açı gülme aksiyonunda gösterir kendini. Güldürmek de bir manada araçları ve edebiyatı kullanma yeteneğidir. Komik bir fikir güldürmeyebilir, berbat espriler karşı tarafta “kötü” yargısıyla karşılanabilir, tüm bu durum(lar) fikirlerin, esprilerin mizaha dâhil olmadığını gösterir ki emsal bir düşünceye “ofansif mizah” formunda ayrıştırılan kültürel yansıda rastlıyoruz. Ofansif mizah bir gülme-gülmeme tansiyonu yaratıyor ve gülmenin ahlaki boyutu ağır basıyor. Aslında tam da hayatın sonuçlarından ve yorumlarından doğrulan bir trajik-komik tartışması bu. Bir durumu trajik mi yoksa komik mi bulmalıyız? Ofansif mizah özelinde değerlendirdiğimizde şunu görmekteyiz. Bir espriyi komik bulduğumuzda toplumsal baskıyı göz önüne alıp trajedisine sarılıyor ve (gülme hâli de dâhil) ortaya çıkan mizah eserine “ayıplı mal” muamelesi yapıyoruz. Buradan baktığımızda trajik ile komik sonuçları yansıtan ‘Dünya Bu’nun güldürmeyişi de onun mizaha dair anlatısını gölgelemediği üzere niteliğinden de eksiltmiyor. Burada tahminen temel sorun dizinin saptamalara ve fikirlere bağlı kalacağını gereğince bildirmemesi. “Herkese hitap etmemesine” rağmen kimseye bir ileti gitmemesi! Dizinin ismi ve senaryo grubunun tezi da bir hayal kırıklığına yol açıyor elbet. Bates Motel Pro’nun daha sonra parodisini hazırladığı bir görüntü kaydında “ama başımız nasıl güzel” diyen ve geçtiğimiz yıl vefat ettiğini öğrendiğimiz Yunus Dönertaş gizemli bir ağabeyden kelam ediyordu. Dönertaş’ın anlatımına nazaran o abi “siz bunları mı içiyorsunuz” deyip sonrasında “güzelliği getirmeyi” taahhüt ediyordu. Dünya Bu da “siz bunlara mı gülüyorsunuz” gücüyle tüm bir mizahı geyik boynuzlarının kıskacına alarak daha sonra “güzelliği getireceğini” öne sürüyor.
* *
‘Dünya Bu’ katıla katıla güldürmeyen, duvarlarını “sen git Recep İvedik izle” seyirci kitlesinden tahkim etmesi beklenen bir dizi. Kurmacaya aralıklı, olayları tekdüze kıymetlendirmek yerine olağan seyrinde sunup bu istikametiyle sürprizleri esirgemeyen; skeç lisanına yatkın, alternatif ve dinamik bir iş. İşin hoş yanı kendine de alternatif olması ve geyiği tüm kısımlarına usturuplu bir biçimde yayması.
Yazıyı bağlarken dizinin giderek açıldığını, bavuldan daha nitelikli espriler saçıldığını not edelim. Bilhassa ülke turizmini masaya yatırdıkları skeç hayli güçlüydü ve âdeta “ülke bu” diyordu. Kumaş bu, makas bu, terzi bu… Kendin ölç kendin biç!