Gezegenden Mektuplar: Zehirsiz gıdaya nasıl ulaşılır?

Yiyeceklerimizi sorgulamanın ne kadar kıymetli olduğunu anladığımız günlerden geçiyoruz. Sağlıklı besin bir insan hakkı olsa da biz o besine ulaşmaktan çok uzaktayız. Hem besinler artık ateş kıymeti hem de yetiştirilirken ne kadar zehirli tarım ilacı (pestisit) kullanılıyor, bilmiyoruz. Yaşadığımız konutlar evvel apartmanlara sonra gökdelenlere dönüştükçe biz de topraktan uzaklaştık. Aslında hepimiz anneannelerimizden, babaannelerimizden ya da dedelerimizden bir bahçelerinin olduğunu ve kendi yiyeceklerinin kendilerinin yetiştirdiğini duymuşuzdur. Evvelce birden fazla insan bu türlü yaşıyormuş. Artık yalnızca emekliye ayrılınca bir Ege kasabasında domates yetişmenin hayalini kuruyoruz. Buğday Derneği Yönetim Kurulu Üyesi, Sanayi mühendisi Yonca Demir ve Sanayi mühendisi Bulut Aslan’ın yaptığı araştırmaya nazaran Türkiye’nin mevcut ekilebilir alanlarının sadece yüzde 63’ü ile bile ülkeyi besleyebilir.

Geçen haftaki Gezegenden Mektuplar’da pestisit masaya yatırmıştık. Tarımda ekinlere ve bitkilere ziyan verme potansiyeli bulunan haşereleri, istenmeyen yabani otları, böcekleri yok etmek ve denetim altında tutmak için kullanılan kimyasal bir zehir olan pestisitin dünya çapında yılda 4 milyon ton kullandığını biliyoruz.

Bu yazının akabinde Buğday Ekolojik Hayatı Destekleme Derneği ulaştı bana. Tarım zehirlerinden kurtulmanın mümkün olduğunu anlattılar.
Bunun üzerine dünyadan da kimi metotları inceledim. Dünyadaki yolların başında agroekoloji yaklaşımı geliyor. Dernek de bu mevzuyu vurguluyor.

DOĞA İLE UYUMLU

Bu yaklaşım özetle tarım sistemlerini tabiat ile uyumlu bir formda tasarlamayı, yönetmeyi ve tahlil etmeyi amaçlıyor. Ekolojik süreçlerin ve biyolojik çeşitliliğin kullanımı ile sürdürülebilir tarım uygulamalarının geliştirilmesini hedefliyor. Kimyasal gübreler ve pestisitler yerine, toprak sıhhatini, su kaynaklarını ve biyolojik çeşitliliği koruyan tekniklere dayanıyor. Dünyada yaygınlaşan bu yaklaşım iklim kriziyle de direkt irtibatlı zira bu usuller, iklim değişikliğinin tesirlerini azaltmaya ve tarım sistemlerinin bu değişikliklere daha dirençli hale gelmesine yardımcı oluyor.

BAŞARILAR ELDE ETMİŞ

Agroekoloji, bilhassa Hindistan, Afrika ve Latin Amerika’da birçok bölgede uygulanıyor ve araştırmalara nazaran sürdürülebilir tarım konusunda kıymetli muvaffakiyetler da elde ediliyor. Örneğin, Hindistan’ın Andhra Pradesh eyaletinde agroekolojik tarım prosedürleriyle kimyasal girdiler olmadan eser randımanı korunmuş, üretim maliyetleri düşürülmüş ve etraf üzerinde olumlu tesirler sağlanmış. Emsal formda, geçen aylarda yayımlanan “İklim Değişikliğine Ahenk Sağlamak İçin Tarım Ekolojisi Stratejilerinin Güney Afrika’daki Küçük Ölçekli Mahsul Çiftçilerinin Geçim Kaynakları Üzerindeki Tesirlerinin Sistematik Bir İncelemesi” isimli çalışmaya nazaran Güney Afrika’da küçük çiftçiler agroekolojik stratejiler kullanarak toprak verimliliğini artırmış, suyu daha verimli kullanmış ve iklim değişikliğine karşı daha dirençli hale gelmişler.

TÜRKİYE’DE DE UYGULANAN YERLER VAR

Türkiye’de de Aydın, Diyarbakır üzere çeşitli yerlerde yapılıyor. Geçen yıl yayımlanan Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Özgür Teoman ve Doç. Dr. Onur Yeni tarafından hazırlanan “Agroekolojik Bakış Açısından Türkiye’de Ziraî Sürdürülebilirlik” isimli çalışmada da 2000 yılı sonrası periyotta Türkiye’de ziraî sürdürülebilirliğin durumu, agroekolojik bakış açısından bedellendiriliyor. Çalışmada agroekolojinin, çağdaş endüstriyel tarım sistemlerinin neden olduğu çeşitli çevresel ve sosyoekonomik sıkıntılara alternatif bir yaklaşım sunduğu vurgulanıyor.

AİLELER ÇEKİLDİ, TOPRAKLAR BOŞ KALDI

Çalışmada, Türkiye’de tarım dalındaki neoliberal siyasetlerin egemenlik kazandığı ve tesirlerinin gözlemlendiği periyot inceleniyor. Buna nazaran kelam konusu tesirler, ziraî girdi ve eser piyasalarında eş vakitli olarak ortaya çıktı. Bu dönüşümün refah tesirleri büyük ölçekli ulusal ziraî işletmeler ve çokuluslu şirketler lehine oldu, küçük ve orta ölçekli işletmeler ise bu dönüşümden olumsuz etkilendi. Ziraî girdi kullanımının arttığı bu periyotta dönüşüme ayak uyduramayan küçük aile işletmelerinin bir kısmı ziraî üretimden çekilirken kıymetli ölçüde ziraî arazi de üretim dışında kalmış ve kırdan kente göç hızlanmış.

Çalışma Türkiye’de çeşitli problemler bulunduğunu gösteriyor ve ziraî sürdürülebilirliğin gerilediğine işaret ediyor. Çalışmanın özetinde şöyle deniyor: “Türkiye’de politik karar alıcıların, üreticilerin ve tüketicilerin ahenk halinde kararlar alıp birlikte hareket ederek ziraî sürdürülebilirliğe katkı sunabilecekleri gerçeği bulunmakla birlikte agroekolojik dönüşümün önünde kıymetli yapısal, sosyoekonomik ve politik zorluklar bulunmaktadır.”

‘YASAKLANMALI’

Gıdanın ateş kıymeti olduğu bugünlerde sağlıklı besinlerin fiyatlarına bakmaya bile korkuyoruz. Karar alıcıların besin sorunu çözmesinin vakti geldi de geçiyor. Hükümetin sağlıklı besine uygun fiyatlara erişim için neler yapabileceğini derneğe sordum ve özetle şu karşılığı aldım:

– Dünya Sıhhat Örgütü tarafından sıhhate ziyanlı olduğu belirtilen pestisitlerin yasaklanması, yasaklanan pestisitlerin kullanımına dair kontrollerin yapılması gerekiyor. Türkiye’den Avrupa’ya ihraç edilen eserler, pestisit kalıntıları nedeniyle geri iade ediliyor. Bu bildirimlerde kullanımı yasak olan pestisitlerin kullanılmaya devam ettiğini görüyoruz. Tarım ve Orman Bakanlığı AB geçiş sürecinde 200’ün üzerinde, kampanya devrinde ise 27 pestisit etkin hususunun kullanımını yasakladı. Fakat kampanya talepleri ortasında yer alan Dünya Sıhhat Örgütü’nün “son derece tehlikeli”, “yüksek düzeyde tehlikeli” ve “muhtemel kanserojen” olarak belirlediği 13 etkin husustan 9’u hâlâ yasaklanmadı. Sıhhate ziyanlı pestisitlerin yasaklanması, kontrollerin artırılması ve kontrol sonuçlarının şeffaf biçimde paylaşılması gerekiyor.
– Bunlarla birlikte, agroekolojik, onarıcı tarım usullerine geçiş için gerekli dayanak ve planlamaların yapılması gerekiyor. Tarım siyasetlerinde adım adım ekolojik tarıma ve lokal üret mahallî tüket modellerine geçmek üzere planlama yapılmalı. Buğday Derneği Yönetim Kurulu Üyesi, Sanayi mühendisi Yonca Demir ve Sanayi mühendisi Bulut Aslan’ın yaptığı araştırma, organik tarımın verimlilik konusunda öne sürülen telaşları çürüterek Türkiye’nin mevcut ekilebilir alanlarının sırf %63’ü ile bile ülkeyi besleyebileceğini gösteriyor. Araştırmada Türkiye’nin 81 vilayetinde, 120’den fazla eser için hakikat ekim planlaması yapılarak elde edilen modelde, bitkisel ve hayvansal üretim dâhil edildiğinde bile organik tarımın, besin güvenliğini sağlayabileceği sonucuna ulaşıldı. Üstelik bu model, agroekolojik metotların iklim değişikliğine ahenkte sağladığı yararlardan yararlanarak, daha az fosil yakıt tüketimi ve daha fazla karbon depolama avantajını sunuyor. Bu araştırma, yanlışsız uygulandığında organik tarımın Türkiye’yi ve hatta dünyayı doyurabilecek güce sahip olduğunu gözler önüne seriyor.
– Tarladan sofraya kadar olan süreçteki ve tüketim basamağındaki besin israfı önlenmeli.
Buğday Ekolojik Ömrü Destekleme Derneği’nin hazırladığı Besin Krizi Raporuna nazaran, dünya genelinde üretilen besinin yaklaşık üçte biri tarladan sofraya giderken israf ediliyor; bu da yılda yaklaşık 1,3 milyar ton besinin heba edilmesine denk geliyor. Türkiye’de ise yıllık 128 milyon ton bitkisel üretimin yaklaşık 19 milyon tonu çöpe gidiyor. Besin israfının büyük kısmı gelişmekte olan ülkelerde hasat ve sürece kademelerinde, gelişmiş ülkelerde ise tüketim etabında meydana geliyor.

Sağlıklı domates üretimleri yalnızca emeklilik hayallerinde kalmamalı.