Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca 2021 yılında “Şanlıurfa İli Neolitik Çağ Araştırmaları Taş Zirveler Projesi” çerçevesinde, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Tarih Öncesi Arkeolojisi Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Emre Güldoğan’ın başkanlığında yürütülen Sefertepe hafriyatları devam ediyor.
Bu yılki hafriyat çalışmaları sırasında, başta Üst Mezopotamya olmak üzere “Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem” gömüt geleneği ile ilgili yeni bilgilere ulaşıldı.
Kazılarda özel bir yapı içerisinde bulunan nişte (duvar içerisinde bırakılan oyuk) kafatası bulundu. Niş içerisinde taşlar üzerindeki kafatasının alt çenesi dışında tamamı ortaya çıkarıldı.
Kafatası bilimsel çalışma yapılmak üzere alandan korunaklı formda alındı.
“Bilim dünyası açısından da heyecan verici olacağını düşünmekteyiz”
Sefertepe Hafriyatı Lideri Doç. Dr. Emre Güldoğan, bölgede birinci olarak 2021 yılındaki hafriyatlarda iki beşere ilişkin iskelet modülleri bulduklarını söyledi.
Neolitik Çağ’a (Taş Zamanı’nın son çağı) ilişkin meyyit gömme ritüellerinin nasıl yapıldığına dair bilgilerin sonlu olduğunu belirten Güldoğan, bu yılki hafriyatlar sırasında bir niş içerisinde yan yatar durumda bir kafatası bulduklarını anlattı.
Güldoğan, bilhassa meyyit gömme ritüelleri ismine daha evvel gibisi görülmeyen ve yeni bir evreyi gösteren bu buluntunun, Neolitik Çağ’da iskeletler üzerine uygulanan sürecin anlaşılması açısından hayli kıymetli olduğunu vurguladı.
Güldoğan, şöyle devam etti:
“Bu sene yaptığımız çalışmalarda bilhassa bir özel yapı içerisinde niş içerisinde bulunan kafatası özgün bir buluntu olarak değerlendirilebilecek örnek olarak karşımıza çıkmakta. Uzmanımızın yaptığı birinci değerlendirmelerde, bu kafatasının bilhassa içinde bulunduğumuz coğrafya içerisinde, hatta Üst Mezopotamya’da meyyit gömme gelenekleriyle ilgili bu sürecin anlaşılması açısından büyük bir boşluğu dolduracağı düşünülmekte.
Zira benzeri yerleşimlerden Karahan ve Sayburç yerleşimlerinde geçtiğimiz yıllarda birtakım iskelet kesimleri ve kafatası üzerinde kesik izlerinin olduğunu biliyorduk ancak bu süreçlere ulaşana kadar, kafatasına ne biçimde bir uygulama yapıldığı konusunda büyük soru işaretleri vardı. Sefertepe’de bu niş içerisinde bulduğumuz kafatası bu sürecin anlaşılması açısından büyük bir boşluğu dolduracak ve bilim dünyasına heyecan kazandıracak diye düşünmekteyiz.”
Buldukları kafatasının bilim dünyası açısından da merak edilen soruları yanıtlayacağını lisana getiren Güldoğan, şunları kaydetti:
“Genelde buradaki gömüklerin hepsi ikincil gömüt olarak karşımıza çıkmakta. Bu da şu demek. Meyyit bir yerde çürümeye bırakıldıktan sonra bu sürecin akabinde kemikler ayrılıyor ve yerleşim yerine geri getiriliyor. Çeşitli uygulamalar, kesikler ya da yanık üzere süreçler yerleşim yerinde gerçekleştiriliyor. Bugüne kadar biz bu kesik yahut yanıklı örneklere rastlamıştık ama bizim bulduğumuz nişteki kafatası bu süreçler başlamadan evvel kafatasının özel bir alanda sergileniyor olduğunu göstermesi açısından da değerli.”
“Son derece değerli datalar sağlamış oldu”
Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yılmaz Selim Erdal ise kafatasının Neolitik Devir’e ilişkin gömüt geleneğinin nasıl yapıldığına dair kıymetli bilgiler verdiğini aktardı.
Karahantepe, Göbeklitepe ve Sayburç üzere yerlerde seçici gömüt ya da seçilmiş kemiklerin belli alanlara gömülmesini sağlayan dataların daha evvel ortaya konulduğuna dikkati çeken Erdal, yapılan çalışmalarda Orta Fırat bölgesinde ölülere ikincil gömüt uygulaması yapıldığının bilindiğini tabir etti.
rdal, ölen kişinin çeşitli ritüeller gerçekleştirilip kesin gömüt alanına götürülene kadar vücudunun önemsenen bir kısmının belirli bir yerde saklandığını, Sefertepe’de niş içerisinde buldukları kafatasının bu gömme geleneğinin değerli bir ispatı olarak kabul edildiğini söyledi.
Prof. Dr. Erdal, sözlerini şöyle tamamladı:
“Göbeklitepe’de ele geçen bir kafatası üzerindeki delik yahut onlarca kesikle bu kafataslarının bir kısmının aslında çeşitli nedenlerle kafayı vücuttan ayırdıktan sonra bunların sergilendiği ve tahminen de asıldığına ait ip uçları sağlamıştı. Karahantepe’den ele geçen kafataslarında çok sayıda kesik vardı.
Biz bunların aslında bir vücuda ikinci gömü uygulamaları çerçevesinde yaptıklarını biliyorduk fakat vücudun kişi öldükten ikinci gömü uygulamasına kadar geçen mühlet içerisinde nasıl saklandığı, sergilendiğine ait bir bilgi yoktu. Sefertepe aslında bu nişten ele geçen kafatasıyla bu cins özel alanlarda, özel yapılarda bu kafataslarının saklandığını, sergilendiğini ve çeşitli ritüellerin buralara uygulandığını göstermesi açısından son derece kıymetli datalar sağlamış oldu.”