Şap Hastalığı Nedir? Hayvanlarda Şap Hastalığının Belirtileri Nelerdir, İnsana Bulaşır mı?

Şap hastalığı (FMD) çoklukla çift tırnaklı geviş getiren hayvanlarda görülen, çiftlik hayvanları ortasında süratle yayılan, önemli ve epeyce bulaşıcı bir viral hastalıktır.

Hastalığın etkeni Picornaviridae familyasının Aphtovirus alt kümesinde bulunan şap virüsüdür. Şap virüsü: O , A, C , SAT-1, SAT-2, SAT-3 ve ASİA 1 olmak üzere antijenik olarak farklı 7 başka serotipe sahiptir. 

Serotipler ortasında çapraz bağışıklık görülmez. Bu da hastalıkla çabayı zorlaştırır. Hastalığın bulaşma oranı yüksektir ve hassas hayvan topluluklarında bu oran yüzde 100’e kadar ulaşmaktadır. Bulaşıcılığı son derece fazla olan bu hastalık ekonomik kayıpların yanında siyasi ve ticari istikametten de büyük değer taşımaktadır.

Genellikle çift tırnaklı geviş getiren hayvanlarda (sığır, koyun, keçi vb.) görülen şap hastalığının, koyun ve keçilerde daha hafif seyrettiği bilinmektedir. Şap hastalığının belirtileri ise şu formdadır: 

Sığırlarda dikkat çeken birinci klinik bulgular: Ateş, iştahsızlık, depresyon ve süt randımanında azalmadır. 

Belirtiler birinci 24 saat içinde artmaya başlar. Salya akışı başlar, lisan ve diş etinde veziküller (keseler) görülür. Keseler ayrıyeten toynaklarda, göğüs derisinde, koroner bölgede, ağız ve burun mukozasında da görülebilir. Keselerin yırtılması sonucu ülseratif yaralara dönüşebilir. Güzelleşmeyen yaralar ise birkaç gün içerisinde ikinci bakteriyel enfeksiyonlara yol açabilir. 

Koyunlardaki en değerli belirti topallıktır. Topallık karakterizedir ve süreklilik gösterir. Ağızdaki yaralar da koyunlardaki bulgular ortasında yer alabilir. Lakin koyunlarda görülen lezyonlar daha küçük ve kısa periyodik olur. Koyun ve keçilerde hastalık daha hafif görülse de ekonomik kayıplara neden olabilir. Üstelik klinik bulgular lakin dikkatli bir halde gözlemlendiğinde keşfedilebilir. Yani hastalığın koyun ve keçilerdeki teşhisi sığırlara nazaran daha zordur.

Şap hastalığı enfekte yahut kuluçka periyodundaki hayvanların teneffüs, deri, sekter, süt ve spermaları ile bulaşır. Ayrıyeten hastalık bulaşan hayvan eserleri, araç – gereçler, beşerler, yabani hayvanlar, kuşlar, nakil araçları ve hatta rüzgar ile de bulaşabilir.

Tespit edilen klinik bulguların yanında hastalık kuşkusu olan hayvanların kesin tanısı için virolojik yahut serolojik usul tercih edilir. Teşhis için topallık, mukozada erozyon, salya, nazal akıntı ve göğüs lezyonlarına yok açan enfeksiyonlara bakılmalıdır.

• Ahır girişlerinde şap virüsüne karşı tesirli dezenfektanlı paspas bulundurmak, 

• Ahırlara bakıcılardan öbür kimsenin girmemesi ve bakıcıların da özel kıyafet ve ayakkabıyla girmesi, 

• Sağım sürecinde paklığa itina göstermek, 

• Sürüye dışarıdan gelecek hayvanların 15 gün karantinaya alındıktan sonra başka hayvanlarla bir ortaya getirmemek,

• Enfekte bölgelerden ot, saman ve benzerinin almamak alınacak birinci tedbirler ortasındadır. 

NOT: Unutulmamalı ki şap virüsü etraf kaidelerine epey sağlamdır. Virüs: Sığır derisinde 4 hafta, samanda 15 hafta, kepekte 20 hafta, toprakta 4 hafta, kuru ot ve danede 5 ay müddetle bulaşma yeteneğini koruyabiliyor.

Şap hastalığının denetim altına alınmasında tercih edilen temel stratejiler: Kesim, karantina ve aşılamadır.

Hastalığın mevt oranı düşüktür. Lakin virüs genç hayvanlarda kalbe yerleşebilir ve bu durum vefatla sonuçlanır. 

Hastalık yüksek oranda mevte neden olmasa da bulaşma oranı yüksek olduğu için et ve süt randımanlarında süratli düşüşe neden olur.

Şap hastalığı nadiren de olsa hayvanlardan insanlara bulaşabilmektedir. Enfekte hayvana temas etmek, enfekte et ve süt eserleri tüketmek bulaş yolları ortasındadır. 

Şap hastalığının hayvandan beşere bulaşması teorik olarak mümkün görünse de ülkemizde bu mevzuyla ilgili rastgele bir kayıtlı müracaat bulunmamaktadır.