Suudi Arabistan-İsrail anlaşması kapsamında Filistin neler talep ediyor?

Batı Şeria’daki Filistin Özerk İdaresi, Çarşamba günü Riyad’da Suudi Arabistan yetkilileriyle görüşmeler yaptı. Filistin İdaresi temsilcilerinin ABD yetkilileri ile de görüşecekleri bildirildi.

Amerikalıların, uzun vakittir İsrail ile Suudi Arabistan ortasındaki bağları olağanlaştıracak bir tarihi mutabakat sağlanması için uğraştıkları sanılıyor.

Amerikalıların garantör olarak imzalayacağı muahede, Suudilerin ABD ile yapmak istedikleri kapsamlı bir güvenlik mukavelesini de içerecek.

Fakat muahedenin önünde hâlâ aşılması kolay görünmeyen kıymetli maniler var. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Salı günü yaptığı açıklamada, “Önümüzdeki periyotta kısa vadede, muahede konusunda açıklama ya da ilerleme beklemiyoruz” dedi.

Ancak böylesi bir muahedenin Orta Doğu’daki tarihi ittifaklar ve istikrarlar açısından taşıdığı büyük değer ile bu yaz Riyad, Amman ve Kudüs’de yapılan temaslarla Amerikan mekik diplomasisinin tekrar ivme kazanması, bu mevzudaki spekülasyonları da canlı tutuyor.

ABD ANLAŞMADAN NE KAZANACAK?

ABD Başkanı Joe Biden açısından muhtemelen bu türlü bir mutabakat gelecek yıl yapılacak başkanlık seçimleri öncesinde bir dış siyaset zaferi sayılacak.

Suudi Arabistan, Arap ve İslam dünyasında başkan özelliği olan bir ülke. Riyad idaresi, 1948’de kurulan İsrail devletini hiçbir vakit tanımadı. Bu bakımdan böylesi bir mutabakata atacağı imza, hem tarihi kıymet taşıyacak hem de derin tartışmalara yol açacak.

İsrail’i tanıma karşılığında Suudi Arabistan’ın ABD’den, en yeni teknoloji ile üretilmiş Amerikan silahları alma garantisi istediği söyleniyor. Riyad’ın bir başka talebi ise çok tartışmalı öteki bir hususta. Suudi Arabistan’ın, sivil gayeli nükleer program oluşturmasına ve bu kapsamda uranyum zenginleştirme faaliyetlerine müsaade verilmesini talep ettiği belirtiliyor.

İsrail ise bu türlü bir muahede sayesinde Körfez’in bu üstün gücü ile ticaret ve savunma alanlarında münasebet geliştirebilecek. Tahran idaresi, 2020 yılında öbür kimi Arap ülkeleri ile vardığı mutabakatlardan sonra, bölgede komşularıyla daima aradığı tarihi uzlaşma tabanını yakalamış olacak.

Fakat bu türlü bir mutabakatın yapılabilmesi için Arap dünyasının siyasi istikrarları içerisinde İsrail’in Filistinlilere de kayda paha ödünler veriyor görünmesi gerekiyor.

Suudi Arabistan’ı fiilen yöneten Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ın tarihi olarak İsrail’e karşı olup, Filistin davasına sempati duyan kendi kamuoyunu da, attığı adımın makul olduğuna ikna edebilmesi lazım.

Aynı vakitte ABD Lideri Biden’ın da Demokrat Parti içerisindeki dayanağını korumak için Filistinlilere de değerli kazanımlar sağladığını göstermesi gerekiyor.

Demokrat Parti içinde Suudi Arabistan’a, insan hakları sicili ve Yemen’deki savaşta oynadığı rol yüzünden askeri yardım yapılmasını sıcak bakmayan çok kişi var. Bu kesim birebir vakitte İsrail’i şu anda yöneten çok milliyetçi, sağcı koalisyonu ödüllendirecek adımlara da karşı çıkıyor. Bu idarenin hem ülkeyi görülmemiş bir istikrarsızlığa hem de Batı Şeria’yı çok gergin bir ortama sürüklediğini düşünüyorlar.

FİLİSTİN NE İSTİYOR?

BBC’nin edindiği bilgilere nazaran Filistin Özerk İdaresi’nin şu günlerde Riyad’da Suudi yetkililerle görüşmeler yürüten üst seviye diplomatları ortasında Filistin İstihbarat Servisi Başkanı Macid Faraj ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) lideri Hüseyin el Şeyh üzere Filistin Özerk Yönetimi Başkanı Mahmud Abbas’a çok yakın iki isim de var. Filistin heyeti daha Çarşamba günü Suudi Arabistan Ulusal Güvenlik Danışmanı Müsaid el Ayban ile bir ortaya geldi.

ABD’nin desteklediği bir Suudi-İsrail mutabakatını kabullenmek için Filistinlilerin neler talep ettiği, geçen hafta Ürdün’ün başşehri Amman’da, tekrar bir Filistin heyeti tarafından ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Barbara Leaf’e iletildi.

BBC’nin, müzakerelere yakın bir Filistinli yetkiliden aldığı bilgiye nazaran, talepler ortasında şunlar var:

• Batı Şeria’nın, 1990 Oslo Barış Mutabakatlarında C Bölgesi olarak tanımlanan, lakin şu anda büsbütün İsrail denetimi altında bulunan bölgelerinin Filistin Özerk İdaresi’ne devredilmesi
• İsrail’in Batı Şeria’da yeni Yahudi yerleşimleri inşasına kesin olarak ve büsbütün son verilmesi
• Suudi Arabistan’ın Filistin idaresine 2016 yılında azaltıp 3 yıl evvel büsbütün son verdiği, yılda 200 milyon dolarlık mali takviyenin yine başlatılması
• Kudüs’te, ABD’de Donald Trump’ın başkanlığı sırasında kapatılan, Filistinlilerle bağlantıları yürüten Amerikan Konsolosluğu’nun yine açılması
• İsrail ile Filistin idaresi ortasında 2014 yılında kesilen ABD arabuluculuğundaki müzakerelerin tekrar başlatılması.

Bunlar çok kıymetli adımlar ve Amerikalıların şimdiden Filistinlilerin taleplerinde fazla ileriye gittiğini söyledikleri bildiriliyor. Lakin öbür yandan bunlar Suudi-İsrail bağlantılarının olağanlaşmasına, bağımsız bir Filistin devleti dışında her şartta direkt karşı çıkan resmi Filistin durumunun çok ötesinde olduğu da bir gerçek.

Burada aslında kendi kamuoyunda şiddetle eleştirilen Filistin idaresinin, elde edilecek ödünler kıymetsiz bulunursa önemli iç muhalefetle müsabakası riski var.

2020 yılında yapılan kamuoyu yoklamaları Arap ülkelerinin İsrail ile yaptığı münasebetleri olağanlaştırma mutabakatlarını, Filistinlilerin büyük çoğunluğunun Filistin davasına ihanet ve İsrail’in çıkarlarına hizmet olarak gördüğüne işaret ediyordu.

Diğer yandan Filistinlilere verilecek her türlü ödüne İsrail’in çok sağcı koalisyon hükümetinin karşı çıkması da kaçınılmaz. Bu da mutabakatın önündeki bir öbür mahzur.