Türkiye’nin Arjantinleşmesini, Lübnanlaşmasını önlemek beka sorunudur

Seçimlerin akabinde “Türkiye Lübnanlaşıyor mu?” sorusu gündeme geliyor. Ben ise muhalefet başkanının etnik ve dini iletilerine dikkat çekerek, 20 Nisan günü şöyle bir Twitter bildirisi paylaştım: “CHP’nin ‘en azından cumaya giden bir adam bulalım’ noktasına gelmesi üzücü. Bu bizi Lübnanlaştırır. Aslında Sünniler yakında çoklu hukuk olsun filan demeye hazır!” Yeniden yakın vakitte iktisatta bütünlüklü bir yapı kurulamaması ve siyasette de merkezde dağılmanın gözlenmesi üzerine bir yazı kaleme alan Prof. Dr. Güven Sak, “Türkiye’nin Arjantinleşmesini, Lübnanlaşmasını önlemek, Türkiye’nin beka sıkıntısıdır.” tabirini kullandı. Dün yayınlanan Prof. Dr. Sumru G. Altuğ ile yaptığımız söyleşinin birinci kısmında “ülke içindeki ihtilafları bir yana bırakarak” Türkiye’nin önümüzdeki periyotta nasıl bir kalkınma yolu izlemesi gerektiğini tartışmaya açmak istedik.

ORADA BİR İDARE KRİZİ YAŞANIYOR

Söyleşimizin ikinci kısmı ise biraz daha hassas bir hususa işaret ettiği için tartışmayı köşemizden devam ettirmeyi uygun gördük. Geçen periyotta Lübnan’da American University of Beirut İktisat Bölüm Başkanı olarak hocalık yapan Prof. Dr. Sumru Altuğ’a, “Siz Lübnan’da akademisyen olarak bulundunuz. Misal bir süreç olduğu tarafındaki telaşlar hakkında neler söylersiniz?” diye sorduğumda öncelikle şunları söyledi: “Lübnan’da 18 mezhep tanınıyor; 5 Sünni küme, 12 değişik Hristiyan küme ve Yahudiler. Parlamentoda 17 değişik parti bulunuyor. (Lübnan’da parlementoda 17 partinin temsil edilmesi üzere bizde de neredeyse sıfır oy alan üç küçük parti -Deva, Gelecek ve Saadet – parlamentoya 40 milletvekili ile girdi. Ayrıyeten Ümit Özdağ, Sinan Oğan, HDP ile yapılan pazarlıklar Lübnan parlamentosundaki pazarlıkları andırıyor. Orada da birbirleriyle benzeşmeyen kümeler sadece iktidarı sürdürmek için ittifak yapıyor.

Örneğin FPM – Free Patriotic Movement, Michel Aoun’un partisi- Amal ve Hizbullah ile ittifak yapıyor. Bu arada Sünni Müstakbel Partisi siyasetten çekildi ve Hariri seçime girmedi. Bu durumda Muharrem İnce’nin seçimden çekilmesi durumunu anımsatıyor.) Bu partiler aşikâr ölçülerde Lübnan’daki dini kümelerle örtüşüyorsa da seküler ve liberal görüşlü partiler de parlamentoda temsil ediliyor. 1989’da müzakere edilen Taif Muahedesi Lübnan’daki iç savaşa son verdi ve farklı kümelerin Lübnan devletindeki pozisyonlarını yine düzenledi. Buna nazaran Cumhurbaşkanı Maronit Hristiyan, Başbakanı Sünni, Meclis Başkanı Şii gruplardan seçilecek. Lakin bu muahedeye nazaran başbakan direkt cumhurbaşkanına değil, parlamentoya karşı sorumlu olacak. Cumhurbaşkanının yetkilerinden bir kısmı bakanlar konseyine devredilecek ve meclis liderinin yetkileri güçlendirilecekti.

ÜLKE DIŞ GÜÇLERE AÇIK HALE GETİRDİ

Ancak bu sistemin “dış güçlerin tesirlerine ve iç gelişmelere bağlı olarak kilitlenmeye yüz tuttuğuna” dikkat çeken Prof. Dr. Altuğ, “2015’te Lübnan 565 gün cumhurbaşkanı seçemedi. Bölgedeki farklı aktörlerin güç uğraşına bağlı olarak periyodun Başbakanı Saad Hariri, Ocak 2018’de Suudi Arabistan’da istifasını vermeye zorlandı. Ekim 2016-Ekim 2022 ortasında Cumhurbaşkanı Michel Aoun’un devri sona erdikten sonra ülkedeki şiddetli finansal ve ekonomik krize karşın şimdi bir cumhurbaşkanı seçilebilmiş değil.” dedi.

Modern bir toplumu Lübnan’daki üzere mezhepsel nedenlerle bölmenin, o toplumun çağdaş dünyayla ilişiğinin kesilmesine ve acil sıkıntılarını çözememesine yol açtığına değinen Prof. Dr. Altuğ, “Bugün hâlâ Lübnan’da cumhurbaşkanı seçilemediği için son derece gerekli olan IMF programı ne imzalanabiliyor ne de uygulanabiliyor. Ayrıyeten ülkede farklı kümelerden siyasetçilerin ülkenin verimli kaynaklarını ve iş imkanlarını kendi ortalarında ve yandaş etraflarında bölüştürerek ülkenin ekonomik gelişmesine ket vurması da başka bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.

ONLAR TEŞEBBÜSÇÜ BİZİMKİLER MÜLTECİ

Bunun yanında Prof. Dr. Altuğ’a, “Nitelikli insan kaynağı için eğitim sistemine dair bir teklifiniz var mı?” diye sorduğumuzda ise, şunları anlattı: “Kısa bir karşılık vereyim. Hong Kong’un dünya çapındaki üniversitelerinden mezun olan, Japonya’da Kyoto Üniversitesi’nin yetiştirdiği öğrenciler start-up firma kurmak için yarışıyorlar. Bizde ise, eğitimli gençlerin gözü, yurt dışında iş bulmakta. Nitelikli insan yetiştirmek ve onları ülkemizde nasıl tutacağımız sorunu var. Bu Lübnanlaşma ile ilgili sorunuza da bağlı. Lübnan’daki kriz aslında 2012 yılında başlayan Suriye iç savaşına bağlanabilir. Elimizdeki Dünya Bankası bilgilerine nazaran Lübnan’a net göçmen sayısı 2012 yılında 124 bin 428, 2013 yılında 733 bin 504 ve 2014 yılında 301 bin 113’tür. Bu sayılar temel olarak Lübnan’a giren Suriyeli göçmenleri göstermektedir. 2015 yılından itibaren ise net göçmen sayısı eksi olup ülkeden ayrılanların ülkeye girenlerden daha fazla olduğu tarafındadır. 2015 yılı ile 2022 yılları ortasındaki ortalama net göçmen sayısı ise eksi 193 bin 55’tir ki bu ülkeden ayrılan tıp hekimleri, hemşireleri, bilim insanları, yurt dışında iş bulan nitelikli eğitimli gençleri göstermektedir. Türkiye’de de benzeri bir olgu yaşanmakta mıdır? Bu Türkiye’nin geleceği açısından ne manaya gelmektedir? Türkiye kendi geleceğini ilgilendiren bahisleri çok daha dikkatli irdelemeli ve etrafındaki âlâ ve makus örneklerden ders almalıdır.”

İHTİMAL UZAK ANCAK TASA YERSİZ DEĞİL

Seçimlerin öncesinde gündeme gelen “Ekonomide Arjantin üzere olacağız.” kaygısına artık bir de siyaseten “Lübnanlaşır mıyız?” eklendi. Kamuoyunda manşetlere çekilmese de Türkiye’de bir kısmın bu iki sıkıntıyı düşük tonda da olsa tartıştığı malum. Seçimler sonrası kaleme aldığımız “Üretim iktisadı için ulusal iktisat takımı şart” başlıklı yazımızda Türkiye’nin üretim ve ekonomik irtibatlarının çeşitliliği prestijiyle Arjantin olmayacağını not ettik.

ÜRETİM İKTİSADI İÇİN ULUSAL İKTİSAT TAKIMI ŞART

Prof. Dr. Altuğ ile söyleşimizden çıkan ders ise şu; ülke olarak ulusal iktisat birikimimizi kullanarak bütünlüklü bir kalkınma siyaseti hazırlayarak bizimle yola çıkanların yaptığı üzere bir muvaffakiyet kıssası yazmak yerine sağlanan dış kaynakla dağa taşa inşaat yapmaya devam edersek Lübnanlaşmanın altyapısının temelini atmış oluruz.