Uzayda çöp krizi! Yörüngemiz kullanılamaz hale geliyor

Geçtiğimiz Kasım ayında Memleketler arası Uzay İstasyonu (ISS), Dünya yörüngesindeki bir enkaz kesiminden kaçmak için rotasını değiştirmek zorunda kaldı. NASA’ya nazaran, istasyonun bu cins kaçış hareketlerini 2000 yılından bu yana onlarca defa gerçekleştirdiği bildirildi. Fakat uzaydaki enkazın sayısı her geçen yıl arttığı için bu çeşit olaylar daha sık yaşanıyor.

Avrupa Uzay Ajansı’na nazaran, 1957’den bu yana 650’den fazla “çarpışma, patlama yahut parçalanma olayı” yaşandı. Bu olayların kimileri, ülkelerin gerçekleştirdiği silah testlerinden kaynaklandı. Örneğin, Rusya’nın 2021 yılında kendi uydusuna yaptığı bir füze saldırısı, 1.500’den fazla takip edilebilir enkaz kesimi yarattı.

CNN’de yer alan habere nazaran; daha evvelki büyük çarpışmalardan biri, 2009 yılında gerçekleşti. Bir Rus askeri uydusu, Amerikan şirketi Iridium’a ilişkin bir bağlantı uydusuna çarparak binlerce enkaz kesimi oluşturdu. Uzaydaki her yeni enkaz modülü, öbür uydular ve uzay araçları için önemli bir tehdit oluşturuyor.

KESSLER SENDROMU NEDİR?

Kessler Sendromu, Amerikalı astrofizikçi Donald Kessler tarafından 1978’de ortaya atılan bir teori. Bu teori, yörüngedeki çöp ölçüsünün kritik bir eşiği aşması durumunda çarpışmaların denetim edilemez bir halde artacağını ve uzayın kullanılamaz hale geleceğini öngörüyor. Bilim insanları, bu senaryonun tam olarak ne vakit gerçekleşeceği konusunda fikir ayrılığı yaşasa da yörüngedeki yoğunluğun önemli bir sorun olduğu konusunda hemfikir.

Gözlemlenebilir enkaz kesimlerinin sadece bir kısmı takip edilebiliyor. Çoğunlukla bir tenis topundan küçük olan objeler, mevcut teknolojilerle tespit edilemiyor. Lakin bu küçük kesimler bile saatte binlerce kilometre süratle hareket ettikleri için bir uzay aracına önemli ziyan verebiliyor.

BİNLERCE YIL YÖRÜNGEDE KALABİLİYORLAR

Düşük Dünya yörüngesi (LEO), uzaydaki en kalabalık bölge. Burada internet sağlayan Starlink üzere binlerce uydu, hava durumu ve iklim müşahede araçları bulunuyor. 500 kilometre yükseklikteki bir enkaz modülü, atmosferin tesiriyle 25 yıl içinde Dünya’ya düşebilirken, 1.000 kilometre yükseklikteki bir enkaz binlerce yıl boyunca yörüngede kalabiliyor.

Bu durum, bilhassa jeosenkron yörüngede (GEO) bulunan kıymetli bağlantı uyduları için önemli bir risk oluşturuyor. GEO’daki enkaz temizleme yolları hâlâ geliştirilebilmiş değil. Avrupa Uzay Ajansı’nın ADEO projesi üzere deneysel teknolojiler, atmosfer sürtünmesini artırarak enkazı daha süratli yok etmeyi hedefliyor. Lakin bu sistemler yüksek maliyetleri nedeniyle geniş çaplı bir tahlil sunamıyor.

‘UZAYI SONSUZ BİR KAYNAK ÜZERE GÖRDÜK’

Uzmanlar, uzaydaki çöp problemini çözmek için hem paklık teknolojilerinin geliştirilmesi hem de memleketler arası düzenlemelerin uygulanması gerektiğini belirtiyor. Birleşmiş Milletler, Eylül 2023’te “Uzayın Barışçıl Kullanımı Komitesi” kapsamında yeni kurallar üzerinde çalışılacağını duyurdu. Lakin bu tıp düzenlemelerin tesirli olabilmesi için kişisel ülkelerin liderlik etmesi ve kesimdeki paydaşları sorumluluk almaya zorlaması gerektiği söz ediliyor.

Michigan Üniversitesi’nden Dr. Nilton Renno, durumu okyanuslardaki plastik kirliliğine benzeterek, “Uzayı sonsuz bir kaynak üzere gördük. Lakin artık bu anlayışın sürdürülemez olduğunu anlıyoruz” dedi.