Sputnik 1,Sovyetler Birliği tarafından üretilen Dünya’nın birinci yapay uydusuydu. Sovyetler Birliği tarafından 4 Ekim 1957’de muvaffakiyetle fırlatılan yörüngeye oturtulan Sputnik 1 uydusu soğuk savaş yıllarında üstün güçler ortasında yeni bir rekabet olan uzay uarışını başlattı.
3 Kasım 1957’de tekrar Sovyetler Birliği Sputnik-2 isimli uydusunu Laika ismindeki köpek ile birlikte fırlattı. Roketin geri dönüş düzeneği bulunmuyordu. Laika uzayda insanların ne kadar dayanabileceğini test etmek maksadıyla kurban edilmişti. Lakin roket fırlatıldıktan sonra Sputnik-2 Dünya yörüngesine oturmuştu ancak ateşleme sistemi ve kabinin ısınması sebebiyle Laika kısa sonra hayatını kaybetti.
Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Caltech) tarafından geliştirilen Explorer 1 uydusu 1 Ocak 1958’de muvaffakiyetle fırlatıldı. Uydu 13,3 kg ile 83 kg’lık Sputnik 1’den epey küçük olmasına karşın Van Allen Radyasyon Kuşakları’nın keşfetti. Bu sırada NASA şimdi kurulmamıştı.
1 Ekim 1958 tarihinde NASA (National Aeronautics and Space Administration) ABD’nin uzay programı çalışmalarından sorumlu olarak kuruldu. NASA bünyesinde fırlatılan birinci uzay aracı 11 Ekim 1958’de fırlatılan Pioneer oldu. NASA daha sonra 1969 yılında Apollo 11 programı kapsamında Ay yüzeyine beşerli ilk uzay uçuşu gerçekleştirerek uzay yarışında bir daha kimseye kaptırmamak üzere başkan oldu.
NASA kurulduktan sonra Sovyetler Birliği ortasında uzun bir mühlet uzay alanında rekabet devam etti. Bu rekabet nedeniyle Birleşmiş Milletler tarafından Dış Uzay Andlaşması, resmi ismiyle uluslararası uzay hukukunun temelini oluşturan antlaşma hazırlandı. 27 Ocak 1967’de ABD, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği’nin imzasını da taşıyan antlaşma 10 Ekim 1967’de yürürlüğe girdi.
Bugün gelinen noktada ise başta Çin olmak üzere artık birçok ülke uzay yarışına geçte olsa katıldı. Hatta devletlerin de ötesinde SpaceX üzere özel şirketler uzaya roket fırlatıyor ve uydu yerleştirebiliyor.
UZAY ENDÜSTRİSİ SON 10 YILDA 2 KAT BÜYÜDÜ
Ülkelerin uzay yatırımları açışından fikir veren uydu sanayisi, son 10 yılda yaklaşık 2 katına çıkarak 271 milyar dolara ulaştı. Uyduların üretiminde ve fırlatılmasında özel şirketlerin rolü arttı.
Çevrim içi istatistik portalı Statista’nın datalarına nazaran, dünya yörüngesinde 1 Ocak 2022 prestijiyle 4 bin 852 faal uydu bulunuyor.
Bu uyduların 2 bin 944’ü ABD’ye aitken, ABD’ye en yakın ülke 499 uydu ile Çin oldu. Rusya ise 169 uydu ile dünya genelinde uzayda en çok uydusu bulunan 3’üncü ülke pozisyonunda.
UZAY YARIŞINDA ABD HÂLÂ LİDER
2021’de, global olarak uzay programları için yapılan harcamalar Kovid-19 salgınına karşın bir evvelki yıla kıyasla yüzde 10,7 artışla 92 milyar dolara çıktı.
Geçen sene uzay araştırmalarına 54,6 milyar dolar harcayan ABD, dünyanın en büyük uzay yatırımcısı olma unvanını korudu. ABD’nin çabucak akabinde gelen Çin ise 2020’de 8,85 milyar dolar olan uzay yatırımlarını geçen yıl 10,29 milyar dolara çıkardı.
Çin’i sırasıyla 4,21 milyar dolar ile Japonya, 3,95 milyar dolar ile Fransa, 3,57 milyar dolar ile Rusya, 2,57 milyar dolar ile Avrupa Birliği (AB), 2,38 milyar dolar ile Almanya ve 1,96 milyar dolar ile Hindistan izledi.
ÇİN UZAY YARIŞINDA ABD’YE YAKLAŞTI
Uluslararası uzay yarışı, Soğuk Savaş devrinde Rusya-ABD rekabeti etrafında şekillenirken, uzay çalışmalarının değerinin anlaşılması ile birlikte günümüzde başta Çin olmak üzere Hindistan, Japonya, Güney Kore üzere ülkeler de bu yarışta yerini almaya çalışıyor.
ABD’den sonra uzayda en fazla uydusu bulunan 2’nci ülke olan Çin, uydu teknolojisinin yanı sıra Ay ve Mars keşif misyonları ve beşerli uzay seferlerine yönelik argümanlı adımlarıyla 2000’li yıllardan itibaren global uzay yarışında yeni güç olarak ortaya çıkıyor.
ABD’nin Milletlerarası Uzay İstasyonu (ISS) programına iştirakini engellemesi nedeniyle kendi uzay istasyonunu kurmak için çalışmalar yürüten Çin, taykonot Yang Livei ile 15 Ekim 2003’te birinci beşerli uzay seyahatini gerçekleştirdi.
Çin’in çekirdek modül, iki laboratuvar modülü ve bir uzay teleskobundan oluşması planlanan Tiengong ismi verilen uzay istasyonun ise bu yıl sonunda tamamlanması hedefleniyor.
İstasyonun Tienhı (göksel uyum) ismi verilen çekirdek modülünü, 29 Nisan 2021’de fırlatan Çin, ABD’den sonra uzay çalışmalarına en fazla yatırım yapan ülke pozisyonunda.
UZAY YARIŞINA TÜRKİYE’DE KATILDI
Türkiye Uzay Ajansı (TUS) tarafından Dünya’daki gelişmeleri dikkate alarak, ülkemizdeki mevcut potansiyeli değerlendirmek üzere ülkemizin uzay siyasetleri alanındaki vizyonunu, stratejilerini, amaçlarını ve projelerini, koordineli ve entegre olarak yürütülmesine yönelik Milli Uzay Programı hazırladı.
Milli Uzay Programı kapsamında Türkiye’nin Milletlerarası Uzay İstasyonu’na bilim insanı gönderme, Ay’a gezici araç gönderme ve uzay limanı inşa etme üzere planları yer alıyor.